Materac zmiennociśnieniowy – jak działa i kiedy pomaga?

Materac zmiennociśnieniowy działa dzięki regularnej zmianie ciśnienia powietrza w komorach, co zapobiega długotrwałemu naciskowi na te same partie ciała. Tego typu materac pomaga przede wszystkim osobom leżącym przez dłuższy czas, chroniąc je przed powstawaniem odleżyn. To rozwiązanie niezbędne tam, gdzie standardowy materac nie zapewnia już wystarczającej ochrony skóry i komfortu.

Czym jest materac zmiennociśnieniowy i jak działa?

Materac zmiennociśnieniowy to specjalistyczne urządzenie medyczne, którego konstrukcja opiera się na systemie komór powietrznych naprzemiennie napełnianych i opróżnianych przez pompę sterowaną mikroprocesorem. Działanie materaca polega na cyklicznej zmianie miejsc nacisku ciała pacjenta na podłoże, co przeciwdziała długotrwałemu uciskowi na te same partie skóry i tkanek, zmniejszając tym samym ryzyko wystąpienia odleżyn. Cykle zmiany ciśnienia w komorach trwają zwykle od 6 do 12 minut, a stopień twardości materaca można dostosować do wagi i potrzeb chorego.

Zasadniczym elementem technologicznym materaca zmiennociśnieniowego są podłużne komory (najczęściej 17-24), które wypełnia sprężone powietrze dostarczane z pompy zewnętrznej. Komory te mogą mieć różny kształt i układ: modele rurowe sprawdzają się przy dużym ryzyku odleżyn, natomiast bąbelkowe są wybierane w profilaktyce. Materace wyposażone w mikroperforację umożliwiają lepszą wentylację skóry i odprowadzanie wilgoci, co ma znaczenie w długotrwałym, immobilizowanym leczeniu.

Odpowiednie sterowanie ciśnieniem w poszczególnych sekcjach pozwala na utrzymywanie sekwencyjnych zmian obciążenia – odciążając jednocześnie kluczowe punkty podparcia: kość krzyżową, łopatki, pięty. Dzięki temu kompresja naczyń włosowatych jest przerywana, a przepływ krwi w tkankach nie jest długotrwale zaburzony. Materace zmiennociśnieniowe klasy medycznej spełniają normy PN-EN ISO 13485 i muszą posiadać deklarację zgodności CE, co gwarantuje ich skuteczność i bezpieczeństwo użycia w warunkach szpitalnych i domowych.

Jakie są wskazania do stosowania materaca zmiennociśnieniowego?

Materac zmiennociśnieniowy zalecany jest przede wszystkim osobom długotrwale unieruchomionym, zwłaszcza pacjentom leżącym przez ponad 15 godzin na dobę. Wskazania obejmują zarówno stan po ciężkich urazach, udarach, zaawansowanych chorobach neurologicznych i terminalnych stadiach nowotworów, jak też sytuacje, gdy pacjent ma zaburzenia czucia lub nie potrafi samodzielnie zmieniać pozycji ciała. Stosowanie materaca zmiennociśnieniowego jest podstawą profilaktyki odleżyn zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Leczenia Ran i Narodowego Instytutu Zdrowia Publicznego.

Wskazaniem do użycia materaca są również już istniejące odleżyny – szczególnie od II stopnia według klasyfikacji NPUAP/EPUAP, kiedy zwykły materac piankowy nie daje odpowiedniego odciążenia. U pacjentów z przewlekłymi chorobami, takimi jak cukrzyca, niewydolność krążenia, paraplegia czy tetraplegia, materac zmiennociśnieniowy wyraźnie obniża ryzyko pogłębiania się martwicy tkanek. Dodatkowo, osoby z wysokim wskaźnikiem Braden lub Norton (6-14 punktów na 20) powinny otrzymać taki materac w ramach działań profilaktycznych.

Listę najczęstszych wskazań prezentuje poniżej:

• długotrwałe unieruchomienie powyżej 15 godzin na dobę
• brak możliwości samodzielnej zmiany pozycji ciała
• przebyte udary mózgu i porażenia kończyn
• zaawansowane choroby neurologiczne i nowotworowe
• obniżone czucie lub neuropatie obwodowe
• istniejące odleżyny, zwłaszcza II stopnia i wyższe
• wysokie ryzyko odleżyn według skal Braden/Norton
• choroby przewlekłe ograniczające ruchliwość – np. POChP, cukrzyca, niewydolność serca

Wskazania te ustala się na podstawie oceny ruchomości, stanu neurologicznego i ogólnego stanu zdrowia chorego. Decyzję o wdrożeniu materaca podejmuje zazwyczaj lekarz lub fizjoterapeuta. Kryteria te są również podstawą refundacji materacy zmiennociśnieniowych przez NFZ.

Jakie korzyści przynosi materac zmiennociśnieniowy w profilaktyce odleżyn?

Materac zmiennociśnieniowy efektywnie zmniejsza ryzyko powstawania odleżyn poprzez systematyczną zmianę punktów podparcia ciała chorego. Ruch powietrza w sekwencyjnie pompowanych i opróżnianych komorach materaca sprawia, że tkanki nie są stale uciskane w jednym miejscu, co ogranicza niedokrwienie i degradację skóry. Z badań wynika, że stosowanie materaca zmiennociśnieniowego obniża ryzyko pojawienia się nowych odleżyn nawet o 60% w porównaniu do materacy piankowych.

Dzięki automatycznemu dopasowaniu poziomu ciśnienia do masy ciała oraz pozycji użytkownika, materac zapewnia równomierny rozkład nacisku na całej długości ciała. Rozwiązanie to ogranicza mikrouszkodzenia skóry i zapobiega powstawaniu miejscowych stanów zapalnych. Kolejnym atutem jest lepsza cyrkulacja powietrza pomiędzy powierzchnią materaca a skórą chorego. To z kolei ogranicza wilgoć i macerację skóry – dwa czynniki istotnie przyspieszające rozwój odleżyn.

Działanie materaca zmiennociśnieniowego wspomagają zaawansowane rozwiązania techniczne oferowane w modelach medycznych, między innymi systemy alarmowe, funkcje autodiagnostyki nieszczelności czy tryby pracy dostosowane do potrzeb pacjenta, takie jak tryb transportowy pozwalający na tymczasową stabilizację ciśnienia. Wszystkie te elementy wpływają na skuteczną profilaktykę odleżyn u osób długotrwale unieruchomionych.

Poniżej znajduje się tabela porównująca efektywność profilaktyki odleżyn przy różnych typach materacy, opracowana na podstawie publikowanych badań klinicznych:

Z przedstawionych danych wynika, że materace zmiennociśnieniowe zapewniają najskuteczniejszą ochronę przed odleżynami spośród rozpatrywanych rozwiązań, umożliwiając znacznie dłuższe utrzymanie integralności skóry u pacjentów unieruchomionych.

Dla kogo materac zmiennociśnieniowy jest najbardziej polecany?

Materac zmiennociśnieniowy znajduje zastosowanie przede wszystkim u osób z wysokim ryzykiem powstawania odleżyn. Szczególnie sprawdza się w przypadku pacjentów stale leżących, którzy z powodu swojego stanu zdrowia nie są w stanie samodzielnie zmieniać pozycji – dotyczy to np. osób po udarach, urazach kręgosłupa, złamaniach, zabiegach ortopedycznych czy też z zaawansowaną chorobą neurologiczną.

Materac tego typu poleca się również osobom starszym, których skóra naturalnie traci elastyczność, a tkanka podskórna ulega osłabieniu. Wiele korzyści z użytkowania materaca zmiennociśnieniowego odnoszą także pacjenci z przewlekłymi schorzeniami ograniczającymi mobilność, takimi jak niewydolność krążenia, cukrzyca, stwardnienie rozsiane czy zaawansowane nowotwory.

Można wskazać konkretne grupy, które – zgodnie z wytycznymi oraz badaniami klinicznymi – szczególnie powinny korzystać z materaca zmiennociśnieniowego:

• pacjenci unieruchomieni powyżej 15 godzin na dobę
• chorzy ze zdiagnozowanymi odleżynami I lub II stopnia
• osoby z bardzo niską masą ciała (BMI poniżej 18,5)
• pacjenci z chorobami neurologicznymi powodującymi spastyczność lub niedowład
• osoby powyżej 70. roku życia bez możliwości pionizacji

Właściwe dopasowanie materaca zmiennociśnieniowego pozwala na zmniejszenie ryzyka pogłębiania się odleżyn, redukcję dolegliwości bólowych, a także poprawę codziennego komfortu pacjenta. Zawsze należy brać pod uwagę indywidualną ocenę ryzyka – liczy się nie tylko wiek, poziom aktywności i stan ogólny, ale również kondycja skóry, krążenie oraz stan odżywienia pacjenta.

Na co zwrócić uwagę przy wyborze materaca zmiennociśnieniowego?

Przy wyborze materaca zmiennociśnieniowego ogromne znaczenie ma dobranie odpowiedniego rodzaju materaca do specyficznych potrzeb pacjenta, a także uwzględnienie jego wzrostu oraz masy ciała. W sprzedaży znajdują się materace rurowe, bąbelkowe oraz hybrydowe, różniące się sposobem rozkładania nacisku i wytrzymałością. Materac rurowy sprawdzi się lepiej w przypadku osób z dłuższym okresem unieruchomienia oraz wyższą wagą (90–130 kg), natomiast materac bąbelkowy odpowiada potrzebom pacjentów z krótszym czasem leżenia lub służy zapobieganiu początkowym stadiom odleżyn u osób o mniejszej masie ciała.

Wybierając materac, warto zwrócić uwagę na parametry techniczne, takie jak możliwość regulacji ciśnienia powietrza, poziom hałasu emitowanego przez pompę, czas cyklu naprzemiennego pompowania komór i materiał, z którego wykonany jest pokrowiec. Szeroki zakres regulacji ciśnienia (np. od 30 do 120 mmHg) pozwala lepiej dostosować materac do wagi użytkownika. Istotne jest również, aby pompa była cicha – poziom hałasu poniżej 30–35 dB nie przeszkadza osobie leżącej podczas snu. Z kolei zdejmowany, łatwy do prania pokrowiec z grubej, nieprzemakalnej tkaniny (PU-PVC lub TPU) chroni materac przed wilgocią, a w połączeniu z mikrowentylacją pozwala na swobodniejszą cyrkulację powietrza.

Przed zakupem należy skontrolować dodatkowe funkcje, które mają realny wpływ na wygodę korzystania i bezpieczeństwo. Najważniejsze z nich to:

• system alarmu niskiego ciśnienia powietrza, który ostrzega o nieszczelności lub awarii
• funkcja statyczna, pozwalająca ustabilizować materac np. podczas pielęgnacji
• zawory CPR umożliwiające szybkie spuszczenie powietrza w razie reanimacji
• możliwość przymocowania materaca do łóżka, by zapobiec jego przesuwaniu
• maksymalna dopuszczalna waga użytkownika, która powinna być odpowiednio dobrana

Obecność powyższych rozwiązań zwiększa funkcjonalność materaca oraz poprawia bezpieczeństwo i wygodę osób korzystających z materaca, jak i ich opiekunów. Brak tych funkcji może ograniczyć skuteczność profilaktyki przeciwodleżynowej i codziennej opieki.

Dla zobrazowania i porównania najważniejszych cech materacy zmiennociśnieniowych dostępnych na rynku, poniżej przedstawiona jest tabela, która pokazuje różnice w najistotniejszych parametrach i funkcjonalności:

Tabela jasno przedstawia, że materace rurowe i hybrydowe są szczególnie korzystne dla pacjentów unieruchomionych na dłuższy czas, o większej wadze i przy zaawansowanym ryzyku powstawania odleżyn. Z kolei modele bąbelkowe lepiej sprawdzają się w profilaktyce u osób o niższym ryzyku i mniejszej masie ciała. Dokładne przeanalizowanie parametrów technicznych, dostępnych funkcji i rodzaju pokrowca zdecydowanie ułatwia wybór materaca najlepiej dopasowanego do potrzeb pacjenta.

Jak korzystać z materaca zmiennociśnieniowego, aby uzyskać najlepsze efekty?

Aby uzyskać optymalne efekty z użytkowania materaca zmiennociśnieniowego, należy prawidłowo go zainstalować i codziennie kontrolować jego ustawienia. Materac powinien zostać równomiernie rozłożony na łóżku z wyraźnym zaznaczeniem, która strona przeznaczona jest do głowy, a która do nóg. Kompresor, będący kluczowym elementem systemu, powinien być stabilnie ustawiony i podłączony do prądu, z zabezpieczonym przewodem przed przygnieceniem. Ważne jest, by użytkownik leżał bezpośrednio na pokrowcu materaca, bez dodatkowych podkładów, z wyjątkiem cienkiego prześcieradła – grubsze warstwy mogą zaburzyć cykl zmiany ciśnienia.

Każdorazowo przed położeniem pacjenta należy sprawdzić poziom napompowania materaca oraz ustawić ciśnienie odpowiednio do jego masy ciała – dokładne wytyczne dotyczące wag i zalecanych ustawień znajdują się w instrukcji producenta. W praktyce, dla osób ważących mniej niż 60 kg zaleca się ciśnienie 30–40 mmHg, a dla osób powyżej 100 kg nawet 70–90 mmHg, o ile na to pozwala dany model. Regularnie, przynajmniej raz dziennie, należy kontrolować, czy kolejne komory naprzemiennie się wypełniają i opróżniają, ponieważ uszkodzenia czy nieszczelności mogą całkowicie uniemożliwić pracę materaca.

Aby maksymalnie wykorzystać działanie materaca, trzeba przestrzegać kilku dodatkowych zasad codziennego użytkowania:

• Nie stosować poduszek lub innych podpórek pod ciało, które mogą blokować cyrkulację powietrza i zmieniać rozkład nacisku.
• Zmieniać pozycję pacjenta zgodnie z zaleceniami lekarza lub fizjoterapeuty – materac wspomaga profilaktykę, ale nie zastępuje zmian ułożenia.
• Regularnie dezynfekować pokrowiec i elementy materaca zgodnie z procedurą – wilgoć i bakterie mogą prowadzić do infekcji skóry.
• Kontrolować temperaturę otoczenia – zbyt wysoka może prowadzić do przegrzania skóry, zbyt niska do wychłodzenia.

Rutynowe działania te pozwalają nie tylko na utrzymanie skuteczności materaca, ale też zwiększają bezpieczeństwo użytkownika oraz żywotność samego sprzętu. Przestrzeganie zalecanych procedur pozwala na szybkie wykrycie ewentualnych usterek lub niedopasowania ciśnienia, minimalizując ryzyko powstawania odleżyn.