Kto płaci składki na urlopie wychowawczym? Czy tracisz emeryturę?

Podczas urlopu wychowawczego składki na emeryturę za pracownika opłaca budżet państwa, a dokładniej ZUS. Dzięki temu okres opieki nad dzieckiem wlicza się do emerytury i nie tracisz uprawnień emerytalnych. Sprawdź, jakie warunki trzeba spełnić, aby zachować ciągłość składek.

Kto opłaca składki ZUS podczas urlopu wychowawczego?

Składki ZUS podczas urlopu wychowawczego opłaca budżet państwa, reprezentowany przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych. Osoba przebywająca na urlopie wychowawczym nie musi sama ponosić kosztów tych składek. Dotyczy to obowiązkowych ubezpieczeń społecznych: emerytalnego, rentowego oraz zdrowotnego. Opłacanie składek przez państwo gwarantuje ciągłość ubezpieczenia, nawet gdy rodzic nie pracuje.

Warunkiem objęcia ubezpieczeniem i sfinansowania składek przez ZUS jest posiadanie przez pracownika tytułu do ubezpieczenia przed rozpoczęciem urlopu wychowawczego oraz złożenie odpowiednich wniosków i zgłoszenie do ZUS. Składki są liczone od podstawy, którą stanowi przeciętne wynagrodzenie z 12 miesięcy kalendarzowych poprzedzających rozpoczęcie urlopu, lecz nie więcej niż 60% przeciętnego krajowego wynagrodzenia miesięcznego. Dotyczy to wyłącznie osób uprawnionych do urlopu wychowawczego, czyli zatrudnionych na umowę o pracę co najmniej 6 miesięcy przed jego rozpoczęciem.

Ubezpieczenie emerytalno-rentowe oraz zdrowotne w czasie urlopu wychowawczego nie jest opłacane przez pracodawcę ani samego pracownika, lecz przez państwo. Nie jest to jednak rozwiązanie automatyczne – wymagane jest zgłoszenie do ZUS przez pracodawcę lub samą osobę zainteresowaną, jeśli na czas urlopu została z nią rozwiązana umowa. Uprawnienie to przestaje obowiązywać, jeśli rodzic w trakcie urlopu podejmie działalność zarobkową, która daje tytuł do obowiązkowego ubezpieczenia społecznego.

Czy urlop wychowawczy wpływa na wysokość emerytury?

Urlop wychowawczy wpływa na wysokość przyszłej emerytury, ale jej nie odbiera. W trakcie korzystania z urlopu wychowawczego składki emerytalne za opiekuna odprowadza państwo. Są one finansowane przez ZUS z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych zgodnie z przepisami ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.

Podstawą obliczania składek jest przeciętne wynagrodzenie krajowe, przy czym nie może ono przekroczyć 60% przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia z poprzedniego roku. Składki naliczane są więc od niższej sumy niż typowe zarobki osiągane przez pracownika. Oznacza to, że czas urlopu wychowawczego zalicza się do stażu pracy oraz do emerytury, jednak naliczane w tym okresie świadczenia mogą być niższe niż te wynikające z pracy na pełny etat.

Nie każdy okres opieki nad dzieckiem wpływa na emeryturę w taki sam sposób. Składki emerytalne w trakcie urlopu wychowawczego należą się wyłącznie osobom, które przed rozpoczęciem urlopu podlegały ubezpieczeniu emerytalnemu jako pracownicy, zleceniobiorcy lub prowadzący działalność gospodarczą. Osoby nieaktywne zawodowo nie uzyskują takich praw.

Poniżej przedstawiono, jak kształtuje się wysokość składek emerytalnych podczas urlopu wychowawczego w odniesieniu do wynagrodzenia oraz jaka jest rzeczywista podstawa składki (stan na 2024 rok):

Jak widać w powyższej tabeli, urlop wychowawczy chroni ciągłość ubezpieczenia i prawo do emerytury, choć składki wpłacane są od niższej kwoty niż zazwyczaj zarabiający na pełnym etacie. W konsekwencji przekłada się to na niższy przyrost kapitału emerytalnego, a tym samym na końcową wysokość emerytury za okres opieki nad dzieckiem.

W jaki sposób urlop wychowawczy jest wliczany do stażu pracy i emerytury?

Urlop wychowawczy jest wliczany zarówno do stażu pracy, jak i do okresów składkowych uwzględnianych przy obliczaniu emerytury. Okres korzystania z niego zalicza się do tzw. okresów nieskładkowych, czyli takich, za które pracownik nie musi opłacać składek emerytalno-rentowych, lecz składki te są finansowane przez budżet państwa na wniosek osoby uprawnionej. Dzięki temu osoby przebywające na urlopie wychowawczym nie tracą ani lat pracy, ani uprawnień emerytalnych.

Przebywanie na urlopie wychowawczym wlicza się do stażu pracy, co wpływa na prawo do wyższej stawki urlopowej, doświadczenie zawodowe wymagane do uzyskania nagrody jubileuszowej czy dodatków stażowych. Do okresu składkowego, który zostaje uwzględniony przy obliczaniu wysokości przyszłej emerytury, wliczane są maksymalnie 3 lata urlopu wychowawczego na jedno dziecko, a przy opiece nad kilkorgiem dzieci – łącznie nie więcej niż 6 lat.

Poniżej zestawiono, jak liczone są okresy urlopu wychowawczego do stażu pracy i do emerytury:

Tylko wymienione powyżej okresy i limity są uwzględniane przy ustalaniu prawa do emerytury oraz wysokości świadczenia z ZUS. W praktyce oznacza to, że dłuższy urlop wychowawczy niż przewiduje ustawa (ponad 3 lub 6 lat) nie zwiększy stażu emerytalnego, od którego zależy prawo do świadczenia.

Czy na urlopie wychowawczym można stracić prawo do emerytury?

Prawo do emerytury nie przepada z powodu korzystania z urlopu wychowawczego, pod warunkiem spełnienia ustawowych wymogów. Za cały okres urlopu wychowawczego składki emerytalne i rentowe odprowadza za pracownika budżet państwa, o ile osoba przebywająca na urlopie przedłożyła wniosek u pracodawcy i nie korzysta z innych ubezpieczeń społecznych w tym czasie. Uzyskany w ten sposób okres składkowy jest wliczany zarówno do stażu emerytalnego, jak i podstawy wymiaru świadczeń.

Ryzyko utraty uprawnień emerytalnych pojawia się tylko w szczególnych przypadkach. Przede wszystkim, jeśli osoba na urlopie wychowawczym podejmie pracę zarobkową skutkującą objęciem jej obowiązkowym ubezpieczeniem społecznym z innego tytułu (np. własna działalność gospodarcza, nowy stosunek pracy), państwo przestaje odprowadzać za nią składki emerytalne za czas urlopu. W takiej sytuacji okres ten może nie być już wliczany do stażu emerytalnego finansowanego przez państwo. Złe zgłoszenie do ZUS lub brak zgłoszenia w ogóle to kolejne powody, przez które można utracić prawo do tych składek w okresie wychowawczym.

Nie ma więc podstaw, by sądzić, że sam urlop wychowawczy – prawidłowo zgłoszony i niekolidujący z innymi tytułami ubezpieczeniowymi – prowadzi do utraty prawa do emerytury. Przepisy nie przewidują żadnych sankcji dotyczących odebrania możliwości uzyskania świadczenia emerytalnego tylko z powodu korzystania z urlopu wychowawczego. Okres ten jest zabezpieczony ustawowo dla osób, które spełniają warunki określone w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych.

Jakie dokumenty są potrzebne, by składki były odprowadzane podczas urlopu wychowawczego?

Aby składki na ubezpieczenia społeczne były odprowadzane podczas urlopu wychowawczego, pracownik musi złożyć swojemu pracodawcy wniosek o udzielenie urlopu wychowawczego w formie pisemnej. Do wniosku należy dołączyć skrócony odpis aktu urodzenia dziecka lub jego kopię, co stanowi potwierdzenie uprawnienia do urlopu. Samo zgłoszenie urlopu przez pracodawcę do ZUS odbywa się na podstawie dostarczonych dokumentów.

Po udzieleniu urlopu pracodawca ma obowiązek zgłosić pracownika do ubezpieczeń społecznych oraz zdrowotnego z odpowiednimi kodami tytułu ubezpieczenia – w przypadku urlopu wychowawczego najczęściej są to kody 12 40 lub 17 00, z odpowiednią datą rozpoczęcia okresu składkowego. Jeśli pracownik korzysta tylko z części urlopu lub pracuje u kilku pracodawców, niezbędne może być również zaświadczenie o wykorzystaniu urlopu wychowawczego u innych pracodawców.

Jeżeli przed rozpoczęciem urlopu nie opłacano samodzielnie składek na dobrowolne ubezpieczenia społeczne (na przykład w czasie urlopu bezpłatnego), wymagane będzie dodatkowe oświadczenie o braku podlegania tym ubezpieczeniom. W przypadku adopcji dziecka do dokumentacji należy dołączyć również dokumenty sądowe potwierdzające przysposobienie. Pracodawca powinien przechowywać potwierdzenie złożenia wniosku o urlop oraz kopie wszystkich dokumentów przez 5 lat, aby umożliwić kontrolę ZUS.

Co się stanie ze składkami, jeśli nie zgłosisz urlopu wychowawczego do ZUS?

Jeśli nie zostanie zgłoszony urlop wychowawczy do ZUS, składki na ubezpieczenia społeczne nie będą opłacane z budżetu państwa. Brak zgłoszenia sprawia, że ZUS nie otrzymuje informacji o rozpoczęciu urlopu, co uniemożliwia finansowanie składek emerytalnych, rentowych oraz zdrowotnych za ten czas. Pracodawca ponosi odpowiedzialność za dokonanie zgłoszenia, składając wymagane dokumenty – najczęściej jest to druk ZUS Z-3a oraz aktualizacja formularza ZUS ZUA lub ZUS ZZA dla osoby przebywającej na urlopie wychowawczym.

Niezgłoszenie urlopu powoduje przerwę w opłacaniu składek nie tylko na emeryturę, ale również na rentę i ubezpieczenie zdrowotne. Za okres urlopu wychowawczego nieodnotowanego w ZUS nie liczy się tzw. okresów składkowych w stażu emerytalnym. Taki niewykazany czas urlopu nie zwiększa stażu ubezpieczeniowego i może wyraźnie wpłynąć na wysokość przyszłej emerytury oraz dostęp do poszczególnych świadczeń.

Aby składki zostały odprowadzane, pracodawca musi nie później niż w dniu rozpoczęcia urlopu wychowawczego zgłosić przerwę w pracy (poprzez wskazanie „kodu świadczenia/przerwy” 121) oraz zaktualizować zgłoszenie pracownika do ubezpieczeń z kodem tytułu ubezpieczenia 12 40 0X. Brak tych formalności skutkuje utratą prawa do składek finansowanych przez państwo i nie ma możliwości uzupełnienia ich wstecznie. Zgłoszenie dokonane z opóźnieniem obejmuje tylko okres od daty faktycznego zgłoszenia.

Dla czytelności poniżej przedstawiamy porównanie skutków zgłoszenia i niezgłoszenia urlopu wychowawczego do ZUS:

Jak wynika z tabeli, niezgłoszenie urlopu wychowawczego przekłada się bezpośrednio na brak opłacanych przez państwo składek, pominięcie tego okresu przy naliczaniu emerytury oraz brak ubezpieczenia zdrowotnego. Okres niezgłoszonego urlopu wychowawczego ZUS traktuje jak nieistniejący w zakresie ubezpieczeń społecznych.