Kolagen w rehabilitacji: czy warto go suplementować?

Suplementacja kolagenu może wspierać regenerację tkanek i łagodzenie bólu, co dla wielu osób usprawnia proces rehabilitacji po urazach. Choć efekty nie są jednakowe u wszystkich, badania pokazują, że u niektórych pacjentów kolagen przyspiesza powrót do sprawności. Czy faktycznie warto go stosować podczas rehabilitacji? Sprawdź, co mówią najnowsze dowody.

Czym jest kolagen i jaka jest jego rola w organizmie?

Kolagen to podstawowe białko strukturalne występujące w tkankach łącznych człowieka, takich jak skóra, ścięgna, więzadła, kości i chrząstki. Stanowi około 30% całkowitej masy białka w organizmie oraz aż 70% białek skóry, co zapewnia elastyczność, wytrzymałość mechaniczną i sprężystość tkanek. U człowieka poznano do tej pory 28 rodzajów kolagenu, z których najważniejsze to typy I, II i III — kolagen typu I dominuje w ścięgnach, kościach i skórze, typ II w chrząstkach, a typ III we włóknach narządowych i naczyniach krwionośnych.

Kolagen uczestniczy w gojeniu ran, regeneracji tkanek po urazach oraz rewitalizacji macierzy międzykomórkowej. Tworzone przez niego włókna stanowią “rusztowanie” dla komórek oraz macierzy zewnątrzkomórkowej, umożliwiając migrację fibroblastów i odkładanie nowych białek — to z kolei jest niezbędne w prawidłowej naprawie zniszczonych struktur. Wraz z wiekiem produkcja kolagenu stopniowo zwalnia — u osób powyżej 25. roku życia obniża się średnio o 1% rocznie, co skutkuje osłabieniem struktury tkanek, mniejszą elastycznością i wydłużeniem procesu regeneracji po urazach.

Poza właściwościami mechanicznymi, kolagen stanowi substrat dla aktywacji licznych komórek układu odpornościowego oraz wspiera modulację procesów zapalnych. Jego obecność reguluje gospodarkę wodną tkanek, a powstające podczas rozpadu fragmenty kolagenu sprzyjają tworzeniu się nowych naczyń krwionośnych (angiogenezie), co jest nieodzowne w procesie naprawy. Dzięki tym wyjątkowym właściwościom kolagen pełni zarówno funkcję “spoiwa” strukturalnego, jak i aktywnego regulatora naprawy tkanek na poziomie molekularnym.

Jak kolagen wpływa na proces rehabilitacji?

Kolagen odgrywa istotną rolę w procesie rehabilitacji dzięki udziałowi w odbudowie i regeneracji tkanek łącznych, takich jak ścięgna, więzadła, chrząstki oraz skóra. Jest głównym białkiem strukturalnym, które odpowiada za wytrzymałość i elastyczność tych tkanek, a zwiększona synteza kolagenu przyspiesza procesy naprawcze po urazie lub zabiegu. Badania pokazują, że kolagen stymuluje proliferację fibroblastów, odpowiedzialnych za produkcję nowych włókien kolagenowych w miejscu uszkodzenia.

Odpowiedni poziom kolagenu sprzyja również zmniejszeniu ryzyka wystąpienia blizn patologicznych i przyspiesza gojenie się ran pooperacyjnych. W rehabilitacji kolagen poprawia wytrzymałość mechaniczną tkanek, przyczyniając się do skrócenia czasu powrotu do sprawności. Ważna pozostaje także jego rola w modulowaniu odpowiedzi zapalnej — kolagen osłabia nadmierną aktywność cytokin prozapalnych, co potwierdzono w badaniach na modelach zwierzęcych i ludzkich.

Mówiąc o bezpośrednim wpływie kolagenu na rehabilitację, można przedstawić główne mechanizmy jego działania w organizmie podczas regeneracji tkanek po urazach lub zabiegach:

• Stymulacja syntezy macierzy pozakomórkowej w tkankach miękkich.
• Pobudzanie tworzenia nowych włókien kolagenowych przez fibroblasty.
• Wpływ na angiogenezę, czyli powstawanie nowych naczyń krwionośnych, co usprawnia odżywienie i dotlenienie regenerowanych tkanek.
• Hamowanie procesów degradacji kolagenu poprzez regulację aktywności metaloproteinaz.
• Zmniejszanie odczuwania bólu i obrzęku poprzez regulację lokalnej odpowiedzi zapalnej.

Efektywność tych procesów została potwierdzona w licznych badaniach klinicznych, które dowodzą przyspieszenia regeneracji po urazach i poprawy wyników funkcjonalnych u osób otrzymujących dodatkowy kolagen. Największe korzyści obserwuje się u pacjentów po rekonstrukcji więzadeł, zabiegach ortopedycznych oraz kontuzjach stawów i ścięgien.

Czy suplementacja kolagenu wspiera regenerację po urazach i zabiegach?

Aktualne badania wskazują, że suplementacja kolagenu może wspierać proces regeneracji tkanek po urazach i zabiegach chirurgicznych. Kolagen dostarczany z zewnątrz sprzyja zwiększonej syntezie własnego kolagenu w organizmie, co ma podstawowe znaczenie dla odbudowy struktur takich jak ścięgna, chrząstki, więzadła oraz skóra. Potwierdzają to wyniki badań randomizowanych, w których obserwowano przyspieszenie gojenia ran i poprawę integralności blizn u osób przyjmujących hydrolizat kolagenu w porównaniu do grupy kontrolnej.

Korzyści z suplementacji kolagenu są szczególnie widoczne w etapach naprawy tkanek wczesnej rehabilitacji, gdy zapotrzebowanie na aminokwasy charakterystyczne dla kolagenu, takie jak glicyna, prolina i hydroksyprolina, znacząco wzrasta. Przeprowadzone analizy biochemiczne wykazały, że konsekwentne przyjmowanie hydroizolowanego kolagenu typu I i III przez minimum 8 tygodni znacząco poprawia elastyczność i wytrzymałość regenerującej się tkanki. W badaniach klinicznych dotyczących urazów sportowych stosowanie kolagenu zmniejszało ryzyko przewlekłego bólu oraz skracało czas powrotu do pełnej sprawności.

Na uwagę zasługują mechanizmy działania: podaż hydrolizowanego kolagenu stymuluje aktywność fibroblastów i chondrocytów, prowadząc do szybszego odkładania nowej macierzy kolagenowej w miejscu uszkodzenia. Zastosowanie suplementacji kolagenowej jest analizowane również w kontekście zabiegów ortopedycznych i plastycznych — w tych grupach zaobserwowano nie tylko szybsze gojenie się ran pooperacyjnych, ale też niższą częstość występowania powikłań bliznowych. Skuteczność kolagenu bywa większa w przypadku regularnej podaży i połączenia z witaminą C, która jest niezbędna dla prawidłowej syntezy włókien kolagenowych.

Które rodzaje kolagenu są najskuteczniejsze w rehabilitacji?

W kontekście rehabilitacji po urazach i zabiegach szczególnie istotne są typy kolagenu: I, II oraz III. Kolagen typu I występuje głównie w ścięgnach, więzadłach i kościach, kolagen typu II przeważa w chrząstce stawowej, natomiast typ III lokalizuje się w naczyniach krwionośnych i skórze. Najlepsze efekty w procesach naprawczych przynoszą suplementy zawierające hydrolizaty kolagenu typu I i III – zwłaszcza przy leczeniu ścięgien, kości czy skóry – oraz typ II w przypadku schorzeń chrząstek stawowych. Wyniki badań potwierdzają, że hydrolizowany kolagen typu I wpływa na szybszą regenerację tkanek łącznych i łagodzi ból w przebiegu przewlekłych urazów, zaś kolagen typu II ogranicza objawy degradacji chrząstki o ponad 30% w porównaniu z placebo (Porfirio & Bering 2020, Lugo et al. 2016).

W tabeli przedstawiono główne rodzaje kolagenu wykorzystywane w rehabilitacji, ich lokalizację w organizmie oraz potwierdzoną badaniami naukowymi skuteczność:

Według danych metaanalitycznych i badań klinicznych, efekt terapeutyczny jest zróżnicowany w zależności od rodzaju uszkodzenia tkanki i stopnia hydrolizy preparatu. Skuteczność kolagenu w rehabilitacji wiąże się z jego wpływem na pobudzanie syntezy własnych włókien kolagenowych przez komórki tkanki łącznej. Preparaty o połączeniu typów I i III są wartościowe przy długotrwałej rehabilitacji pooperacyjnej, natomiast typ II sprawdza się najlepiej w regeneracji chrząstki i wspieraniu odbudowy stawów.

Dla kogo suplementacja kolagenu może być szczególnie korzystna?

Suplementacja kolagenu może być szczególnie korzystna dla osób w trakcie intensywnej rehabilitacji po urazach układu ruchu, takich jak zerwania więzadeł, uszkodzenia chrząstki czy złamania. Kliniczne badania potwierdzają, że podawanie hydrolizowanego kolagenu wspomaga odtwarzanie struktur tkanki łącznej, przyspieszając powrót sprawności narządów ruchu. Skorzystają również osoby po zabiegach ortopedycznych, takich jak rekonstrukcje stawów, endoprotezoplastyka czy artroskopia, ponieważ kolagen wspiera proliferację fibroblastów oraz produkcję macierzy pozakomórkowej.

Osoby starsze, u których fizjologicznie synteza kolagenu jest niższa, mają zwiększone zapotrzebowanie na ten składnik podczas rehabilitacji. U pacjentów powyżej 50. roku życia obserwuje się wolniejsze tempo regeneracji tkanek i wydłużony czas leczenia. Regularna suplementacja może ograniczać występowanie zaburzeń zrostu, takich jak opóźnienia kostnienia czy przewlekłe uszkodzenia chrząstki.

Ważną grupą są także sportowcy oraz osoby aktywne fizycznie, które są narażone na przeciążenia stawów lub mikrourazy ścięgien. Kolagen może wspierać procesy regeneracji więzadeł i ścięgien oraz zwiększać odporność układu ruchu na uszkodzenia związane z intensywnym wysiłkiem. Przy przewlekłych problemach stawowych, takich jak choroba zwyrodnieniowa stawów czy nawracające bóle powysiłkowe, obserwuje się poprawę mobilności i redukcję dolegliwości bólowych po regularnej suplementacji hydrolizatem kolagenu.

W okresie rehabilitacji szczególnymi wskazaniami do suplementacji kolagenu są:

• osoby po operacjach ortopedycznych (np. rekonstrukcje więzadeł, endoprotezy, artroskopia),
• pacjenci po złamaniach i urazach stawów,
• osoby starsze z obniżoną syntezą kolagenu,
• sportowcy oraz osoby narażone na mikrourazy ścięgien i stawów,
• pacjenci z przewlekłą chorobą zwyrodnieniową stawów lub zaburzeniami regeneracji chrząstki.

Wśród tych grup efektywność suplementacji jest uzależniona od wyjściowego poziomu kolagenu, stopnia urazów czy rodzaju stosowanej rehabilitacji. Badania prowadzone na pacjentach ortopedycznych wykazały, że synteza nowych włókien kolagenowych wzrosła o 23–35% u osób przyjmujących hydrolizat kolagenu w porównaniu do placebo (na podstawie danych z randomizowanych badań klinicznych).

Jak bezpiecznie stosować kolagen podczas rehabilitacji?

Bezpieczne stosowanie kolagenu podczas rehabilitacji wymaga przede wszystkim konsultacji z lekarzem lub dietetykiem klinicznym, szczególnie jeśli pacjent przyjmuje inne leki bądź ma schorzenia przewlekłe (np. cukrzycę, choroby nerek). Należy wybrać preparaty, które mają udokumentowany skład i certyfikaty jakości, takie jak NSF lub ISO, oraz unikać suplementów o nieznanym pochodzeniu.

Zalecana dawka suplementowanego kolagenu – poparta badaniami klinicznymi – to najczęściej 2,5–15 g na dobę, przyjmowanych przez minimum 8–12 tygodni. Wchłanialność najlepiej potwierdzają hydrolizaty kolagenu, szczególnie typu I i II, które wykazują korzystne działanie w kontekście regeneracji tkanek. Ważne jest przyjmowanie kolagenu na czczo lub wraz z witaminą C, która wspiera jego syntezę – eksperymenty wykazują wzrost efektywności takiej suplementacji.

Podczas terapii rehabilitacyjnej zaleca się monitorowanie możliwych efektów ubocznych: reakcji alergicznych, zaburzeń żołądkowych czy zmian skórnych. Obserwacja reakcji organizmu jest szczególnie istotna przy współistniejących schorzeniach, taka jak fibromialgia, immunosupresja czy trwające infekcje, które mogą wpłynąć na metabolizm białek kolagenowych. Bezpieczeństwo stosowania zwiększa się poprzez okresową ocenę parametrów nerkowych i wątrobowych u pacjentów z obciążonym wywiadem medycznym.

u osób po urazach stawów i ścięgien suplementacja hydrolizatem kolagenu z dodatkiem 50–100 mg witaminy C dziennie skutkowała szybszą poprawą ruchomości i mniejszym nasileniem bólu niż suplementacja samym kolagenem – dane: m.in. badań publikowanych w czasopiśmie „Nutrients”, 2021.