Czy można adoptować dziecko w związku nieformalnym?

Polskie prawo nie pozwala na wspólną adopcję dziecka przez pary żyjące w związku nieformalnym. Możliwe jest jednak, by jedna osoba z takiej pary została rodzicem adopcyjnym. Jak w praktyce wyglądają procedury i z czym muszą się liczyć osoby pozostające poza małżeństwem?

Czy adopcja dziecka przez parę w związku nieformalnym jest możliwa w Polsce?

Adopcja dziecka przez parę pozostającą w związku nieformalnym nie jest możliwa w Polsce w świetle obowiązujących przepisów Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Polskie prawo przewiduje możliwość przysposobienia (adopcji) tylko przez osobę samotną lub małżonków, co oznacza, że osoby żyjące razem bez zawarcia małżeństwa nie mogą skutecznie złożyć wspólnego wniosku o adopcję dziecka ani zostać uznane za wspólnie przysposabiających.

W sytuacji pary nieformalnej każdy z partnerów może wystąpić o adopcję wyłącznie jako osoba samotna, ale drugi partner nie uzyskuje żadnych formalnych praw rodzicielskich wobec dziecka. Decyduje o tym literalna treść artykułu 115 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który mówi: „Przysposobić może osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych, pod warunkiem że nie pozostaje w związku małżeńskim, chyba że przysposabia wspólnie z małżonkiem”. W praktyce wyklucza to możliwość wspólnej adopcji przez osoby będące w konkubinacie, nawet jeśli prowadzą wspólne gospodarstwo domowe i razem wychowują dziecko.

Sądy konsekwentnie stosują powyższą zasadę – nie istnieją znane przypadki orzecznicze, które dopuściłyby wspólną adopcję przez parę w związku nieformalnym. W doktrynie prawa rodzinnego nie ma również wiążących interpretacji, które podważałyby to ograniczenie. W przypadku par nieformalnych zainteresowanych przysposobieniem dziecka droga prawna jest wyraźnie zamknięta, ponieważ ustawodawca nie przewidział dla nich takiej możliwości.

Brak możliwości wspólnej adopcji przez pary w związkach nieformalnych dotyczy zarówno adopcji krajowej, jak i zagranicznej przeprowadzanej na podstawie polskich regulacji. Adopcja jest możliwa wyłącznie w opisanym wyżej zakresie, a próby obejścia tych przepisów poprzez np. porozumienia cywilnoprawne czy deklaracje woli nie są prawnie skuteczne i nie nadają partnerowi żadnych praw względem dziecka.

Jakie są wymagania prawne przy adopcji dziecka w związku nieformalnym?

Przy adopcji dziecka przez osoby pozostające w związku nieformalnym w Polsce, istotny jest fakt, że krajowe prawo adopcyjne nie przewiduje procedury wspólnej adopcji dla par niemających ślubu. Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, adopcję może przeprowadzić osoba samotna lub małżeństwo. Jedyną formalną możliwością dla partnera w związku nieformalnym jest przysposobienie indywidualne, oznaczające, że wyłącznie jedna osoba w parze występuje jako rodzic adopcyjny.

Aby przysposobienie zostało uznane przez sąd rodzinny, kandydat musi spełnić szereg wymagań prawnych, takich jak pełna zdolność do czynności prawnych, odpowiednia różnica wieku oraz stałe miejsce zamieszkania w Polsce. Sąd szczegółowo bada sytuację osobistą, materialną i motywy oraz zapewnienie dziecku odpowiednich warunków wychowawczych i bytowych. Formalny status związku danej osoby nie wpływa jednak na samą procedurę oceny predyspozycji do przysposobienia – kluczowe są wyłącznie kryteria indywidualne kandydata.

Podczas postępowania konieczne jest przedłożenie standardowych dokumentów, takich jak zaświadczenie o niekaralności, opinia o kandydacie wydana przez ośrodek adopcyjny oraz potwierdzenie odbycia obowiązkowego szkolenia dla przyszłych rodziców adopcyjnych. W razie potrzeby sąd może zlecić dodatkowe badania psychologiczne lub środowiskowe. Wszystkie te wymogi obowiązują zarówno osoby samotne, jak i żyjące w związku nieformalnym. W praktyce sądy skrupulatnie analizują sytuację domową i osobistą kandydata, w tym także charakter relacji z partnerem, mimo że ten formalnie nie zostaje rodzicem adopcyjnym.

Poniżej znajduje się tabela prezentująca najważniejsze wymagania prawne przy adopcji indywidualnej w związku nieformalnym, na tle procedury adopcyjnej w małżeństwie:

Tabela pokazuje, że procedura adopcji indywidualnej w związku nieformalnym podlega tym samym restrykcyjnym wymaganiom co w przypadku osób samotnych, jednak nie ma możliwości wspólnego przysposobienia dziecka przez oboje partnerów poza małżeństwem. W praktyce jeden z partnerów pozostaje formalnie osobą obcą dla dziecka.

Jakie prawa ma partner w związku nieformalnym wobec adoptowanego dziecka?

Partner w związku nieformalnym, który nie został formalnie uznany za rodzica adopcyjnego, nie nabywa żadnych praw rodzicielskich wobec adoptowanego dziecka drugiego partnera na mocy prawa polskiego. Oznacza to, że nie ma prawa do podejmowania decyzji dotyczących dziecka, podpisywania zgody na leczenie, udziału w zebraniach szkolnych w charakterze opiekuna prawnego ani do reprezentowania dziecka przed urzędami i sądami. Tylko osoba, która uzyskała sądowe orzeczenie o adopcji, wykonuje władzę rodzicielską nad dzieckiem.

W przypadku rozstania partnerów, osoba niebędąca formalnym rodzicem adopcyjnym nie ma prawa do kontaktów z dzieckiem (poza wyjątkowymi sytuacjami, które musiałby rozstrzygnąć sąd w indywidualnym postępowaniu). Nie przysługują jej również żadne prawa spadkowe, nie może także domagać się informacji medycznych czy edukacyjnych dotyczących dziecka. Z punktu widzenia prawa rodzinnego taka osoba pozostaje dla dziecka osobą obcą.

W Polsce nie funkcjonuje instytucja tzw. adopcji partnerskiej, czyli powierzenia władzy rodzicielskiej dziecku przez oboje partnerów pozostających w związku nieformalnym. Aby partner mógł nabyć prawa rodzicielskie, konieczne byłoby przeprowadzenie odrębnego postępowania adopcyjnego wobec tego dziecka. Nawet wówczas, jeśli więź z dzieckiem jest faktyczna i trwała, ale nie jest potwierdzona orzeczeniem sądu, partner nie uzyska z mocy prawa żadnych uprawnień względem tego dziecka.

W praktyce oznacza to ograniczony udział partnera w codziennym wychowaniu oraz brak możliwości uczestnictwa w podejmowaniu kluczowych decyzji dotyczących dziecka. Każda czynność wymagająca zgody rodzica, jak wyjazd za granicę, zabieg medyczny, zmiana szkoły czy wydanie dokumentów, jest możliwa wyłącznie za zgodą formalnego opiekuna-adopcyjnego.

Jakie są alternatywy dla adopcji w związkach nieformalnych?

Alternatywą dla adopcji dziecka przez pary w związku nieformalnym jest uznanie ojcostwa przez partnera matki dziecka w USC. Taka procedura dotyczy wyłącznie sytuacji, gdy partner jest biologicznym ojcem dziecka. Uznanie ojcostwa pozwala na nabycie pełni praw i obowiązków rodzicielskich wobec dziecka, takich jak obowiązek alimentacyjny, prawo do uczestnictwa w decyzjach o wychowaniu czy dziedziczenie.

W przypadku, gdy jedno z partnerów jest biologicznym rodzicem dziecka, a drugi nie, prawo nie przewiduje możliwości wspólnego przysposobienia dziecka przez oboje partnerów pozostających w związku nieformalnym. Istnieją jednak inne formy zabezpieczenia interesów dziecka oraz budowania więzi prawnej z partnerem rodzica. Wyróżnić można: ustanowienie opiekuna prawnego, powierzenie wykonywania władzy rodzicielskiej w formie czasowej sądowego powierzenia pieczy nad dzieckiem oraz sporządzenie testamentu, zapewniającego dziedziczenie po partnerze w razie jego śmierci.

Dla par żyjących w nieformalnym związku dostępne są także rozwiązania ograniczone, które dają prawo do reprezentacji dziecka w określonych sytuacjach życiowych. Przykładem jest upoważnienie do działania w sprawach medycznych, np. możliwość odbioru dziecka ze szpitala czy uzyskania informacji o stanie zdrowia – za zgodą rodzica posiadającego pełnię praw rodzicielskich. Takie upoważnienia mają jednak charakter jednorazowy lub czasowy i nie ustanawiają trwałego stosunku prawnego pomiędzy dzieckiem a partnerem rodzica.

Obecnie nie są dostępne żadne instytucje prawne umożliwiające formalne przysposobienie dziecka partnera w związku nieformalnym na równi z adopcją przez małżonków lub osoby samotne. Wyjątkiem może być sytuacja, w której partner przysposabia dziecko jako osoba samotna, lecz skutkuje to wyłącznie przysposobieniem przez jedną osobę – bez formalnego połączenia z obojgiem partnerów. Uregulowanie statusu prawnego dziecka w związku nieformalnym zawsze wymaga interwencji sądu lub działań notarialnych, zależnie od wybranego rozwiązania.

Czy adopcja dziecka w związku nieformalnym różni się od adopcji przez osoby samotne lub małżeństwa?

Adopcja dziecka przez osoby pozostające w związku nieformalnym w Polsce znacząco różni się pod względem prawnym od adopcji prowadzonej przez małżeństwa oraz osoby samotne. Zgodnie z obowiązującym kodeksem rodzinnym i opiekuńczym, jedynie małżonkowie mogą wspólnie przysposobić dziecko. Osoby w związku nieformalnym – bez względu na długość trwania relacji czy zobowiązania wobec siebie – nie mają takiej możliwości jako para. Jeden z partnerów może złożyć indywidualny wniosek o adopcję i przejść przez cały proces jako osoba samotna.

Pojedyncza osoba, niezależnie od tego czy pozostaje w nieformalnym związku czy nie, podlega dokładnie tej samej procedurze oraz kryteriom oceny, co każdy inny kandydat na samotnego rodzica adopcyjnego. Status ani sytuacja osobista partnera osoby zgłaszającej chęć adopcji nie są brane pod uwagę. Sąd rozpatruje wyłącznie sytuację osoby wnioskującej, z punktu widzenia jej zdolności do zapewnienia dziecku odpowiedniej opieki, warunków mieszkaniowych oraz stabilności emocjonalnej i materialnej. W praktyce oznacza to, że drugi partner nie zyskuje żadnych praw ani obowiązków wobec dziecka, a relacja między dorosłymi nie jest brana pod uwagę przy wydawaniu decyzji adopcyjnej.

Dla zobrazowania kluczowych różnic pomiędzy adopcją przez małżeństwa, osoby samotne oraz osoby w związku nieformalnym przedstawiono poniżej tabelę porównawczą:

Tabela pokazuje, że jedynie małżeństwa mogą przeprowadzić wspólną adopcję. W przypadku osoby pozostającej w nieformalnym związku druga osoba nie uzyskuje wobec dziecka żadnych praw ani obowiązków. Sąd skupia się wyłącznie na kandydacie aplikującym o adopcję, pomijając status nieformalnego partnera.