Co to jest adopcja ze wskazaniem? Jakie są zasady?

Adopcja ze wskazaniem polega na tym, że biologiczni rodzice sami wybierają osobę lub parę, która ma przysposobić ich dziecko. Taki sposób adopcji wymaga zgody sądu oraz spełnienia wszystkich ustawowych warunków, aby zapewnić dziecku bezpieczeństwo. To rozwiązanie, które budzi zainteresowanie i wywołuje emocje zarówno po stronie rodziców biologicznych, jak i adopcyjnych.

Co to jest adopcja ze wskazaniem i na czym polega?

Adopcja ze wskazaniem to szczególny tryb przysposobienia, w którym biologiczni rodzice dziecka samodzielnie wskazują konkretne osoby mające stać się nowymi opiekunami prawnymi ich dziecka. Nie jest to rozwiązanie masowo stosowane – według danych Ministerstwa Sprawiedliwości w ostatnich latach liczba takich adopcji stanowi zaledwie kilka procent wszystkich postępowań adopcyjnych w Polsce. Podstawą prawną tej formy adopcji jest art. 116 § 4 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, który dopuszcza możliwość wskazania osoby adoptującej przez rodzica naturalnego, ale z zastrzeżeniem kontroli sądowej.

Proces adopcji ze wskazaniem różni się zasadniczo od klasycznych procedur, gdzie dziecko trafia do adopcji poprzez ośrodek adopcyjny, a kandydaci dobierani są przez pracowników socjalnych. W tym trybie to matka lub oboje rodziców podejmują inicjatywę i przedstawiają sądowi konkretne osoby jako przyszłych opiekunów. Taka adopcja jest możliwa wyłącznie, jeśli nie godzi w dobro dziecka – sąd ma obowiązek szczegółowo to zbadać. Nie może dojść do adopcji ze wskazaniem, jeżeli mamy do czynienia z procedurą anonimową lub adopcją międzynarodową. W praktyce najczęściej z tej możliwości korzystają osoby ze wspólnego kręgu rodzinnego lub znajomych, często przy narodzinach dziecka, gdy matka nie może lub nie chce wychowywać potomstwa, ale chce zachować pewność co do wyboru nowych opiekunów.

Sąd rozpatruje takie sprawy bardzo indywidualnie. Sprawdza przede wszystkim, czy nie dochodzi do jakichkolwiek nieprawidłowości prawnych – na przykład do obejścia przepisów przeciwdziałających handlowi dziećmi. Konieczne jest, aby rodzice biologiczni działali z własnej woli, a osoby wskazane jako przyszli opiekunowie muszą spełnić formalne kryteria adopcyjne oraz pozytywnie przejść procedurę kwalifikacyjną. Często przeprowadza się wywiad środowiskowy i żąda dodatkowych opinii psychologicznych zarówno od rodziców naturalnych, jak i wskazanych kandydatów.

Adopcja ze wskazaniem umożliwia rodzicom biologicznym większą kontrolę nad losem swojego dziecka, lecz decyzja ostateczna zawsze należy do sądu opiekuńczego, który zobligowany jest do dokładnego zbadania sytuacji i dobra dziecka.

Jakie są zasady i wymogi prawne adopcji ze wskazaniem?

Adopcja ze wskazaniem w polskim prawie opiera się na przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, które regulują zarówno warunki, jak i procedurę tej formy przysposobienia. Najważniejszym wymogiem jest, aby biologiczni rodzice wyrazili zgodę na adopcję dziecka dla konkretnych wskazanych osób, lecz zgoda ta musi być udzielona bezpośrednio przed sądem opiekuńczym po uprzednim pouczeniu o skutkach prawnych. Rodzice nie mogą wskazywać osoby spoza kręgu dalszej rodziny lub osoby niespełniającej ustawowych przesłanek do bycia rodzicem adopcyjnym.

Prawo wymaga, aby adopcja ze wskazaniem mogła odbyć się wyłącznie za pośrednictwem sądu i po przejściu obowiązkowej procedury kwalifikacyjnej kandydatów na rodziców adopcyjnych prowadzonej przez ośrodek adopcyjny. Osoby wskazane przez matkę biologiczną podlegają weryfikacji ich sytuacji osobistej, materialnej, zdrowotnej oraz posiadania odpowiednich predyspozycji; kluczowy jest także pozytywny wynik wywiadu środowiskowego. Dodatkowo, konieczne jest uzyskanie opinii psychologicznej i ukończenie szkoleń adopcyjnych. Ośrodek adopcyjny ocenia także relacje łączące dziecko z kandydatami, a sąd każdorazowo ma prawo odmówić adopcji, jeśli uzna, że nie leży ona w interesie dziecka.

Warto podkreślić jeszcze kilka innych wymogów prawnych oraz obostrzeń proceduralnych:

• Wskazana adopcja jest możliwa wyłącznie, jeśli nie zachodzą przeszkody prawne — na przykład więzi pokrewieństwa w linii prostej lub przysposobienie wcześniejsze.
• Matka może wskazać tylko osoby, które spełniają wymogi ustawowe (m.in. pełna zdolność do czynności prawnych, odpowiedni wiek).
• Kandydaci muszą uzyskać opinię ośrodka adopcyjnego – sąd nie może jej pominąć.
• Procedura wymaga obecności wszystkich stron na rozprawie adopcyjnej, a zgoda rodziców biologicznych musi być potwierdzona osobiście.
• Przepisy zabraniają jakiejkolwiek formy gratyfikacji majątkowej za adopcję, jest to przestępstwo zagrożone karą do 5 lat pozbawienia wolności.

Na każdym etapie procedury przestrzegane są zasady ochrony dobra dziecka oraz poufności, a uchybienia formalne mogą skutkować oddaleniem wniosku przez sąd. Wszystkie te wymogi mają zapewnić, że adopcja nie będzie decyzją pochopną i przypadkową, a dobro i bezpieczeństwo dziecka pozostanie najważniejsze.

Jak wygląda procedura adopcji ze wskazaniem krok po kroku?

Procedura adopcji ze wskazaniem obejmuje kilka obowiązkowych etapów formalnych, których kolejność i warunki określają przepisy prawa rodzinnego. Na początku biologiczna matka oraz wskazani przez nią przyszli rodzice adopcyjni deklarują wolę przeprowadzenia adopcji ze wskazaniem. Kolejnym krokiem jest złożenie wniosku do sądu rodzinnego, wraz z dokumentami potwierdzającymi tożsamość oraz sytuację prawną i osobistą wszystkich stron.

Następnie sąd prowadzi postępowanie, podczas którego weryfikuje spełnienie wymogów formalnych przez przyszłych rodziców, sprawdza pisemną zgodę rodziców biologicznych na adopcję i zarządza wywiad środowiskowy w rodzinie kandydatów. W procedurze obowiązkowy jest udział ośrodka adopcyjnego, który przygotowuje opinię na temat predyspozycji kandydatów na rodziców i prowadzi wymagane szkolenie. Nawet w adopcji ze wskazaniem, wybór rodziny przez matkę dziecka nie zwalnia z udziału ośrodka, który – zgodnie z art. 119(1) Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego – musi uczestniczyć w postępowaniu.

Poniżej prezentujemy szczegółowy wykaz czynności składających się na procedurę adopcji ze wskazaniem:

• Zgłoszenie się rodziców adopcyjnych oraz matki biologicznej do sądu rodzinnego z wnioskiem o adopcję ze wskazaniem.
• Przedłożenie dokumentów, w tym pisemnej zgody matki biologicznej na adopcję określonego dziecka przez wskazane osoby.
• Przeprowadzenie przez ośrodek adopcyjny obowiązkowej kwalifikacji, wywiadu i szkolenia kandydatów.
• Wyrażenie przez matkę dziecka zgody na adopcję, która musi być potwierdzona przed sądem nie wcześniej niż 6 tygodni po porodzie (zgodnie z art. 119(3) KRO).
• Rozprawa sądowa z udziałem obu stron oraz przedstawiciela ośrodka adopcyjnego.
• Wydanie orzeczenia sądu o przysposobieniu dziecka na rzecz wskazanych osób.
• Ostateczny wpis do akt stanu cywilnego dziecka, zmiana nazwiska i wpis rodziców adopcyjnych jako nowych opiekunów.

Każdy z powyższych etapów wymaga osobistego stawiennictwa stron oraz potwierdzenia ich tożsamości. Cała procedura trwa od kilku miesięcy do nawet roku, w zależności od liczby rozpraw i tempa pozyskiwania dokumentacji.

Podczas postępowania sąd zawsze kieruje się dobrem dziecka. Samo wskazanie rodziców przez matkę nie oznacza automatycznej zgody na adopcję – sąd może odmówić przysposobienia, jeśli kandydaci nie spełnią ustawowych warunków. Ostateczny wpis do aktu urodzenia dziecka formalnie kończy cały proces. W wielu przypadkach na tym etapie dokonuje się również zmiany nazwiska dziecka, zgodnie z decyzją nowych rodziców.

Kto może skorzystać z adopcji ze wskazaniem i kto nie?

Z adopcji ze wskazaniem mogą skorzystać wyłącznie osoby spełniające ustawowe wymogi do przysposobienia dziecka, czyli osoby pełnoletnie, mające pełną zdolność do czynności prawnych, o stabilnej sytuacji życiowej i niekarane za przestępstwa przeciwko rodzinie, opiece lub wolności seksualnej. Bardzo ważne jest, by rodzice biologiczni sami wskazali konkretną osobę lub małżeństwo, którym chcą powierzyć dziecko – nie każdy kandydat na adopcyjnego rodzica ma więc możliwość skorzystania z tej formy adopcji z własnej inicjatywy. Zgodę musi wyrazić matka, zazwyczaj także ojciec dziecka, a wskazana osoba podlega następnie weryfikacji przez sąd pod kątem spełnienia pełnych warunków kodeksowych.

Z tej procedury nie mogą skorzystać osoby, które nie przeszły kwalifikacji i szkoleń wymaganych przez właściwy ośrodek adopcyjny, osoby pozbawione praw rodzicielskich, żyjące w związkach faktycznych bez zawarcia małżeństwa (w przypadku adopcji wspólnej), a także osoby, wobec których prowadzone jest postępowanie karne lub są wpisane do Rejestru Sprawców Przestępstw na Tle Seksualnym. Sądy dokładnie badają sytuację wskazanych kandydatów. Dodatkowo należy wspomnieć, że adopcja ze wskazaniem nie jest możliwa, jeśli zachodzi podejrzenie obejścia przepisów, np. w celu omijania zakazu adopcji jednopłciowej lub w przypadkach prób uzyskania korzyści majątkowej.

Najczęściej z adopcji ze wskazaniem korzystają osoby spokrewnione lub blisko związane emocjonalnie z rodziną dziecka – w praktyce są to najczęściej wujostwo, dziadkowie, rodzeństwo rodziców biologicznych lub przyjaciele rodziny. Taką praktykę potwierdzają zarówno sądy rodzinne, jak i dane z Ministerstwa Sprawiedliwości. Jednocześnie rozwiązanie to jest zamknięte dla osób niespełniających wymogów formalnych zapisanych w przepisach Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego oraz osób, które nie otrzymają pozytywnej opinii ośrodka adopcyjnego.

Aby zobrazować, kto ma możliwość skorzystania z adopcji ze wskazaniem, poniżej znajduje się zestawienie:

Tabela pokazuje wyraźnie, że uprawnienia do adopcji ze wskazaniem są ściśle uregulowane przepisami, a możliwość ta jest ograniczona zarówno ze względów formalnych, jak i ze względu na dobro dziecka. W przypadkach niepewnych decyzja zawsze zapada z myślą o interesie dziecka, a wszelkie sytuacje wzbudzające wątpliwości są eliminowane przez sąd.

Jakie są zalety i wady adopcji ze wskazaniem dla rodziców i dziecka?

Adopcja ze wskazaniem pozwala biologicznym rodzicom samodzielnie wybrać przyszłych opiekunów dziecka, co znacząco skraca czas trwania procedury i zwiększa poczucie kontroli nad sytuacją. Dla rodziców adopcyjnych taki typ adopcji to szansa na ominięcie wielomiesięcznego oczekiwania w kolejce do tradycyjnej adopcji, a także przejście przez proces z konkretnym, znanym już dzieckiem, z którym bywa nawiązana więź jeszcze przed oficjalnym zakończeniem postępowania.

Dla dziecka istotną korzyścią jest minimalizacja czasu spędzanego w pieczy zastępczej lub domu dziecka. Szybkie ustalenie nowego miejsca pobytu oraz obecność osób wybranych przez rodzinę biologiczną zwiększają szansę na stabilność emocjonalną i poczucie bezpieczeństwa. Brak rozdzielania rodzeństw – co jest częste w adopcjach tradycyjnych – stanowi istotny atut adopcji ze wskazaniem, pod warunkiem, że biologiczni rodzice wskazują nowych opiekunów dla całej grupy dzieci.

Jednak proces ten ma także słabe strony. Prawo wymaga weryfikacji kandydatów przez sąd rodzinny i opinię ośrodka adopcyjnego, co w wielu przypadkach wyklucza możliwość oddania dziecka do wybranej osoby, jeśli nie spełnia ona restrykcyjnych kryteriów. Dla rodziców adopcyjnych wyzwaniem bywają relacje z rodziną biologiczną – adopcja ze wskazaniem wiąże się czasem z ryzykiem utrzymywania kontaktów i granic, które dla obu stron mogą być trudne do zaakceptowania. Dla dziecka potencjalnym problemem bywa brak dojrzałości i odpowiednich kompetencji wskazanych adopcyjnych rodziców, ponieważ nie zawsze są oni wyselekcjonowani przez specjalistyczny ośrodek na podstawie szerokiego procesu kwalifikacyjnego.

Konsekwencje oraz różnice między zaletami i wadami dla rodziców i dziecka prezentuje poniższa tabela, na podstawie danych z Polskiego Towarzystwa Adopcyjnego (2022), raportów sądowych oraz analiz Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej:

Tabela wskazuje, że choć adopcja ze wskazaniem skraca czas procedury i zapewnia większą podmiotowość obu stronom, realne są także poważne ograniczenia wynikające z formalnej oceny kandydatów oraz możliwości emocjonalnych komplikacji. Dużą rolę odgrywa również jakość relacji pomiędzy wskazanymi rodzicami a rodziną biologiczną, co wpływa na dobro dziecka i trwałość przyjęcia.

Czym różni się adopcja ze wskazaniem od tradycyjnej adopcji?

Najważniejsza różnica między adopcją ze wskazaniem a tradycyjną dotyczy sposobu wyboru rodziców adopcyjnych. W adopcji tradycyjnej decyzję o tym, kto zaadoptuje dziecko, podejmują wyłącznie pracownicy ośrodka adopcyjnego. W przypadku adopcji ze wskazaniem to biologiczni rodzice dziecka, zwykle matka, wskazują konkretną osobę lub rodzinę, która ma przysposobić dziecko.

Procesy te różnią się również kolejnością działań i rolą instytucji. W tradycyjnej adopcji przyszli rodzice przechodzą pełną procedurę kwalifikacyjną przed pojawieniem się informacji o dziecku, natomiast w adopcji ze wskazaniem o wyborze kandydatów decyduje matka dziecka jeszcze przed przekazaniem dziecka do adopcji, a dopiero potem kandydaci przechodzą procedury w ośrodku. Ośrodek adopcyjny nie może pominąć kontroli – musi sprawdzić kwalifikacje i wyrazić zgodę, ale jego rola proceduralna jest ograniczona w zakresie wyboru kandydatów.

Porównując szczegółowo te dwie formy adopcji, dobrze jest przedstawić różnice w podstawowych aspektach:

Zestawienie pokazuje, że głównym wyróżnikiem adopcji ze wskazaniem jest możliwość wyboru konkretnych rodziców przez matkę biologiczną oraz inny moment kwalifikacji kandydatów do adopcji, podczas gdy w systemie tradycyjnym cały proces nadzoruje i prowadzi ośrodek adopcyjny bez wpływu rodziny biologicznej na wybór przyszłych rodziców. Oba typy wymagają ostatecznego zatwierdzenia przez sąd rodzinny.