Co podać dziecku na biegunkę? Co działa najbezpieczniej?

Najbezpieczniejsze w leczeniu biegunki u dziecka jest podanie doustnych płynów nawadniających dostępnych w aptece. Pomagają one uzupełnić utracone elektrolity i zapobiec odwodnieniu. Nie powinno się stosować leków hamujących biegunkę bez konsultacji z lekarzem, ponieważ mogą zaszkodzić maluchowi.

Co najczęściej powoduje biegunkę u dzieci?

Najczęstszą przyczyną biegunki u dzieci są zakażenia wirusowe, głównie rotawirusami i norowirusami. Według danych Światowej Organizacji Zdrowia rotawirus odpowiada za ponad 40% ostrych biegunek u maluchów poniżej 5. roku życia. Infekcjom sprzyjają kontakty w żłobkach i przedszkolach, gdzie wirusy łatwo rozprzestrzeniają się przez brudne ręce, zabawki i powierzchnie.

Biegunki pojawiają się również wskutek zakażeń bakteryjnych, zwłaszcza po kontakcie z nieświeżą żywnością lub wodą – najczęstsi sprawcy to Salmonella, Shigella i Campylobacter. W przeciwieństwie do zakażeń wirusowych, te przypadki częściej prowadzą do biegunek z domieszką krwi i większego nasilenia objawów ogólnych, takich jak gorączka.

Do rzadszych, ale istotnych przyczyn biegunek u najmłodszych zalicza się nietolerancje pokarmowe i alergie, np. na białka mleka krowiego, fruktozę lub gluten. W takich przypadkach objawy pojawiają się po spożyciu konkretnego produktu i mogą ustępować po jego wyeliminowaniu z diety dziecka. Biegunka może wystąpić także jako efekt uboczny antybiotykoterapii, co związane jest z zaburzeniem naturalnej flory jelitowej.

Zdecydowanie rzadziej biegunki u dzieci powodowane są przez pasożyty jelitowe, takie jak Giardia lamblia czy owsiki. W krajach rozwiniętych występuje to głównie po powrocie z zagranicznych podróży lub przy nieskutecznym przestrzeganiu zasad higieny osobistej. Przewlekła, nawracająca biegunka zawsze wymaga dokładnej diagnostyki w kierunku przyczyn metabolicznych lub chorób przewlekłych – na przykład celiakii czy nieswoistych zapaleń jelit.

Jakie produkty podać dziecku podczas biegunki, a czego unikać?

Podczas biegunki dziecko powinno otrzymywać produkty, które nie obciążają przewodu pokarmowego, a jednocześnie pomagają uzupełnić utracone płyny i elektrolity. Lekkostrawne potrawy, o niskiej zawartości tłuszczu i błonnika, podawane w niewielkich porcjach, ale częściej, są najlepiej tolerowane. Odpowiednie będą rozgotowane marchewki, kleik ryżowy, gotowane ziemniaki oraz banany, które dzięki zawartości potasu wspierają regulację gospodarki elektrolitowej.

Należy unikać mleka krowiego (szczególnie u młodszych dzieci), tłustych potraw, surowych warzyw i owoców oraz soków owocowych i napojów gazowanych. Takie produkty mogą nasilać objawy biegunki lub dodatkowo drażnić jelita. Szczególnie niekorzystne jest podawanie słodzonych napojów i sztucznych barwników — nawet napoje izotoniczne, jeśli nie są stworzone specjalnie dla dzieci z biegunką, nie powinny być stosowane.

W diecie dziecka podczas biegunki sprawdzają się również gotowane jabłka (w formie musu), pieczywo pszenne i sucharki. Mięso powinno być chude, najlepiej gotowane lub duszone, przykładowo indyk czy kurczak bez skóry. Jajka warto wprowadzić po ustąpieniu ostrych objawów, najlepiej gotowane na twardo. Zaleca się rezygnację z produktów bogatych w błonnik, takich jak pieczywo pełnoziarniste czy rośliny strączkowe, ponieważ mogą one nasilać dolegliwości.

Prawidłowe żywienie podczas biegunki powinno ograniczać ilość cukru i tłuszczu, a bazować na prostych, gotowanych składnikach. Stosowanie produktów z poniższej listy może złagodzić objawy biegunki i zmniejszyć ryzyko odwodnienia:

• kleik ryżowy, rozgotowany biały ryż
• gotowana marchewka, mus jabłkowy
• puree ziemniaczane bez dodatku mleka
• pieczywo pszenne, sucharki
• banany
• chude mięso gotowane (indyk, kurczak bez skóry)

Zachowanie tej diety, szczególnie w ostrym okresie biegunki, pomaga ograniczyć podrażnienie przewodu pokarmowego i straty składników odżywczych. Poszczególne produkty należy wprowadzać stopniowo i obserwować, jak dziecko je toleruje, ponieważ reakcje mogą być indywidualne.

Czy probiotyki pomagają na biegunkę u dzieci?

Probiotyki mogą być pomocne w leczeniu ostrej biegunki u dzieci, zwłaszcza gdy jej przyczyną są infekcje wirusowe, takie jak rotawirus. Najlepsze dowody naukowe dotyczą zastosowania szczepów Lactobacillus rhamnosus GG oraz Saccharomyces boulardii. Badania wykazały, że podawanie tych probiotyków może skrócić czas trwania biegunki średnio o około 1 dzień oraz zmniejszyć liczbę wypróżnień, szczególnie jeśli zostaną wdrożone na początku objawów.

Skuteczność probiotyków różni się w zależności od ich szczepu, dawki i jakości preparatu. Europejskie i światowe towarzystwa gastroenterologiczne rekomendują stosowanie probiotyków wyłącznie jako uzupełnienie standardowego leczenia, czyli przede wszystkim nawadniania doustnego, a nie jako jedyną metodę postępowania. Nie każdy dostępny na rynku probiotyk wykazuje skuteczność — efekty były udowodnione tylko w przypadku wspomnianych wyżej szczepów. Kluczowe jest stosowanie preparatów przebadanych klinicznie, przeznaczonych dla dzieci i dostosowanych do ich wieku.

Probiotyki podane zbyt późno lub w zbyt niskiej dawce mogą nie dać oczekiwanych efektów. Zazwyczaj zaleca się rozpoczęcie kuracji tak szybko, jak to możliwe po wystąpieniu biegunki, kontynuując ją przez kilka dni, nawet po ustaniu ostrych objawów. Preparaty powinny mieć odpowiednią liczbę jednostek tworzących kolonie (najczęściej zalecana dawka u dzieci to 5–10 miliardów CFU dziennie dla L. rhamnosus GG).

Choć probiotyki ogólnie uznaje się za bezpieczne u zdrowych dzieci, nie każdy pacjent może je przyjmować bez obaw. U dzieci z ciężkimi zaburzeniami odporności, przewlekłymi chorobami przewodu pokarmowego i wcześniaków należy ich unikać ze względu na ryzyko powikłań. Przed użyciem probiotyku zawsze lepiej skonsultować się z lekarzem, szczególnie jeśli biegunka przebiega nietypowo lub towarzyszą jej niepokojące objawy.

Kiedy konieczna jest wizyta u lekarza z powodu biegunki u dziecka?

Wizyta u lekarza jest konieczna, jeśli biegunka u dziecka trwa dłużej niż 2–3 dni, towarzyszy jej częste wymiotowanie, wysoka gorączka (powyżej 38,5°C), silny ból brzucha, pojawia się krew lub śluz w stolcu albo maluch wykazuje oznaki odwodnienia, takie jak brak łez podczas płaczu, wydłużony czas powrotu kapilarnego, suche usta, zapadnięte oczy czy brak oddawania moczu przez ponad 6 godzin u niemowląt i 8–12 godzin u starszych dzieci. Niepokojąca jest także apatia, wyraźne osłabienie lub zaburzenia świadomości.

Dzieci w wieku poniżej 6 miesięcy oraz niemowlęta z obciążeniami zdrowotnymi (np. wcześniactwem, chorobami przewlekłymi, niedoborami odporności) zawsze powinny być skonsultowane z lekarzem w przypadku biegunki, niezależnie od pozostałych objawów. W tej grupie wiekowej niemowlęta dużo szybciej tracą wodę i elektrolity, przez co ryzyko groźnego odwodnienia jest znacznie wyższe niż u starszych dzieci.

Niektóre sygnały alarmowe powinny od razu skłonić do wizyty u lekarza. Zaliczają się do nich: bardzo obfite, wodniste stolce występujące co kilkanaście minut, podejrzenie zatrucia pokarmowego (np. po spożyciu nieznanych grzybów lub innych potencjalnie toksycznych substancji) czy nagłe pogorszenie ogólnego stanu dziecka. Lekarz może zdecydować o konieczności wykonania badań dodatkowych lub hospitalizacji – szczególnie w przypadku dzieci z objawami odwodnienia lub zagrożeniem szybkiego pogorszenia stanu zdrowia. Odpowiednia reakcja pozwoli uniknąć powikłań i zapewnić skuteczne leczenie.

Jak zadbać o nawodnienie dziecka z biegunką?

Najważniejsze działanie przy biegunce u dziecka to szybkie i właściwe nawadnianie. Dziecko traci wodę i elektrolity, dlatego należy regularnie podawać mu płyny w małych ilościach, by zapobiec odwodnieniu. Najskuteczniejsze są doustne płyny nawadniające (DPN), dostępne w aptekach bez recepty. Zawierają one odpowiednio dobrane stężenia sodu, potasu i glukozy, które uzupełniają utracone elektrolity zgodnie z wytycznymi ESPGHAN i WHO.

Jeśli dziecko nie akceptuje DPN, można sięgnąć po przegotowaną wodę lub niesłodzoną herbatę, jednak nie zastąpią one roztworów nawadniających przy uzupełnianiu elektrolitów. Soki owocowe, napoje gazowane, napoje energetyczne oraz kompoty są niewskazane, ponieważ mogą nasilać biegunkę przez nieodpowiedni skład sodu i cukrów. Pokarmy należy podawać tak jak zwykle – nie przerywać karmienia piersią, a mleko modyfikowane u niemowląt pozostawić bez zmian.

Stosowanie odpowiedniej ilości płynów pozwala zadbać o nawodnienie dziecka. Zaleca się podawanie 50–100 ml płynów na każdy kilogram masy ciała w ciągu 4 godzin, a następnie dodatkowo 5–10 ml po każdym luźnym stolcu lub wymiotach. U dzieci poniżej 1. roku życia i niemowląt odwodnienie pojawia się szybciej niż u starszych dzieci, dlatego warto zachować szczególną ostrożność.

Wilgotne śluzówki jamy ustnej, właściwe napięcie skóry oraz prawidłowa częstotliwość oddawania moczu wskazują na dobre nawodnienie. W przypadku gdy dziecko odmawia przyjmowania płynów, wymiotuje po każdej próbie podania lub występują objawy odwodnienia (apatia, płacz bez łez, zapadnięte ciemiączko, bardzo sucha skóra czy rzadsze oddawanie moczu), niezbędna jest szybka konsultacja lekarska. Właściwe nawodnienie stanowi podstawę bezpiecznego leczenia biegunki u dzieci.

Czy leki przeciwbiegunkowe są bezpieczne dla dzieci?

Leki przeciwbiegunkowe stosowane u dorosłych, takie jak loperamid, nie powinny być podawane dzieciom, zwłaszcza poniżej 12. roku życia. Powodem są poważne działania niepożądane, w tym toksyczne zahamowanie motoryki jelit czy porażenna niedrożność jelit. Europejska Agencja Leków (EMA) oraz Amerykańska Agencja Żywności i Leków (FDA) stanowczo przestrzegają przed stosowaniem tych preparatów u młodszych dzieci, szczególnie bez ścisłego nadzoru lekarskiego.

Bezpieczne leki przeciwbiegunkowe dla najmłodszych to wyłącznie środki o działaniu miejscowym, które nie wpływają na motorykę przewodu pokarmowego. Przykładem jest racekadotryl – inhibitor enkefalinazy – dostępny dla dzieci powyżej 3. miesiąca życia w ściśle określonych sytuacjach. Badania wykazują, że racekadotryl skraca czas trwania biegunki bez zwiększania ryzyka powikłań.

Leki przeciwbiegunkowe nie są zalecane dzieciom z wysoką gorączką, obecnością krwi w stolcu ani przy podejrzeniu bakteryjnego tła choroby, gdyż mogą maskować objawy i prowadzić do cięższego przebiegu choroby. Podstawową i najbezpieczniejszą metodą leczenia biegunki u dzieci pozostaje doustne nawadnianie, natomiast leki hamujące biegunkę używa się jedynie wyjątkowo i zawsze po konsultacji z lekarzem.

Jak zapobiegać nawrotom biegunki u dzieci?

Aby skutecznie ograniczyć ryzyko nawrotów biegunki u dzieci, dbanie o higienę rąk w domu jest bardzo istotne, szczególnie przed jedzeniem, po skorzystaniu z toalety i po powrocie do domu. Według danych Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego, regularne mycie rąk wodą z mydłem zmniejsza ryzyko infekcji jelitowych nawet o 40%. Istotne jest także mycie owoców, warzyw i powierzchni kuchennych, na których są przygotowywane posiłki dla dzieci.

Równie ważne jest rozsądne stosowanie probiotyków – zwłaszcza szczepów o udowodnionym działaniu: Lactobacillus rhamnosus GG oraz Saccharomyces boulardii, które wg badań EBM zmniejszają ryzyko ponownej biegunki po przebytej infekcji o około 30%. Nie powinno się podawać preparatów na własną rękę bez konsultacji z lekarzem, jednak po infekcji dobrze jest uzupełnić dietę o fermentowane przetwory mleczne, które wspierają naturalną mikroflorę jelitową.

W zapobieganiu nawrotom biegunki kluczową rolę odgrywają prawidłowe nawyki żywieniowe oraz unikanie produktów wysokoprzetworzonych i zawierających sztuczne dodatki. Stopniowe rozszerzanie diety po biegunce, z początkowym ograniczaniem laktozy i tłuszczów, umożliwia regenerację śluzówki jelit. Należy także zwracać uwagę na źródła wody pitnej – dzieci powinny pić przegotowaną lub butelkowaną wodę, zwłaszcza podczas podróży lub pobytu w miejscach o niższym standardzie sanitarnym.