Jakie są mity na temat adopcji? Co nie ma pokrycia w faktach?

Wokół adopcji narosło wiele przekonań, które nie znajdują potwierdzenia w rzeczywistości. Nieprawdziwe jest przekonanie, że tylko idealne rodziny mają szansę na adopcję czy że dzieci adoptowane zawsze mają trudności z nawiązywaniem więzi. Wyjaśniamy, które popularne opinie na temat adopcji mijają się z faktami.

Jakie są najczęstsze mity na temat adopcji w Polsce?

W Polsce jednym z najczęstszych mitów na temat adopcji jest przekonanie, że adopcja dotyczy wyłącznie niemowląt porzucanych tuż po urodzeniu. W rzeczywistości zdecydowana większość dzieci oczekujących na adopcję to dzieci kilkuletnie lub starsze, często mające rodzeństwo, które zgodnie z prawem powinno być adoptowane razem. Według danych Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej w 2022 r. dzieci w wieku powyżej 6 lat stanowiły ponad połowę dzieci zakwalifikowanych do przysposobienia.

Popularnym mitem jest też przekonanie, że adopcja w Polsce to skomplikowana i ciągnąca się latami procedura, zarezerwowana niemal wyłącznie dla małżeństw bezdzietnych. W rzeczywistości proces adopcyjny trwa zwykle od kilku miesięcy do około dwóch lat, a o możliwości adoptowania dziecka decydują konkretne kryteria, takie jak stabilność materialna, stan zdrowia i warunki mieszkaniowe, a nie sam fakt bycia w związku małżeńskim czy bezdzietność. Samotne osoby również mają prawo adoptować dzieci, choć rzadziej niż pary małżeńskie są kwalifikowane.

Kolejny często powtarzany mit dotyczy stygmatyzacji dzieci adoptowanych – wielu ludzi błędnie uważa, że dzieci z adopcji „nie znają swoich korzeni” i mają przez to trwałe problemy emocjonalne. Liczne badania psychologiczne przeczą temu twierdzeniu. Dzieci otaczane odpowiednią opieką, z dobrze przeprowadzonym procesem adaptacji i wspierane przez przygotowanych rodziców adopcyjnych, rozwijają się równie dobrze jak ich rówieśnicy wychowywani przez rodziców biologicznych. Problemy adaptacyjne mogą wystąpić niezależnie od historii dziecka i nie są specyficzne wyłącznie dla adopcji.

Dlaczego adopcja nie jest tak trudna, jak często się wydaje?

Proces adopcji najczęściej kojarzony jest z długimi miesiącami oczekiwania i skomplikowaną procedurą, jednak w praktyce wiele etapów jest jasno określonych i przewidywalnych. Kluczowe wymagania, takie jak stabilność finansowa, sytuacja mieszkaniowa oraz stan zdrowia kandydatów, są precyzyjnie opisane w przepisach. Ośrodki adopcyjne udzielają konkretnych informacji na każdym etapie i pomagają skompletować niezbędne dokumenty. Część kandydatów jest pozytywnie zaskoczona, jak sprawnie przebiega proces po spełnieniu podstawowych kryteriów.

Procedura adopcyjna została tak zaprojektowana, by zabezpieczyć interesy dziecka, ale nie przewiduje zbędnych utrudnień. Spotkania z psychologiem czy pedagogiem mają przygotować przyszłych rodziców do wyzwań, jakie niesie adopcja, zamiast eliminować kandydatów. Większość osób przechodzi przez te etapy pomyślnie, a negatywne decyzje są rzadkie i wynikają z wyraźnych nieprawidłowości – np. poważnych uzależnień lub braku stabilności życiowej.

Długość oczekiwania na decyzję oraz na propozycję dziecka zależy od kilku obiektywnych czynników, przede wszystkim od wieku i stanu zdrowia dziecka, a nie od procedur samego ośrodka. Statystyki KPRM z lat 2022–2023 pokazują, że średni czas od zgłoszenia się kandydatów do ośrodka do uzyskania kwalifikacji adopcyjnych wynosi niekiedy poniżej 6 miesięcy. Z kolei sama procedura sądowa to najczęściej około 3 miesięcy. Tylko w nietypowych przypadkach (np. adopcja rodzeństw lub dzieci ze szczególnymi potrzebami) czas ten się wydłuża.

Wbrew częstym wyobrażeniom, adopcja w Polsce nie jest zarezerwowana wyłącznie dla małżeństw czy osób w określonym wieku — dopuszczalny jest szeroki wachlarz kandydatów, a decyzje zapadają w oparciu o realne kryteria, nie stereotypy. Ośrodki wyjaśniają także proces i prawa rodziców na każdym etapie, ograniczając niepewność oraz poczucie zagubienia kandydatów. To sprawia, że procedura jest bardziej dostępna i przewidywalna niż się powszechnie sądzi.

Co naprawdę decyduje o tym, kto może adoptować dziecko?

O tym, kto może adoptować dziecko w Polsce, decydują konkretne kryteria ustawowe i procedury przewidziane przez Kodeks rodzinny i opiekuńczy oraz wymogi ośrodków adopcyjnych, a nie indywidualne wrażenia pracowników czy sądu. Kluczowe czynniki obejmują zdolność do czynności prawnych, nieposzlakowaną opinię, stabilną sytuację życiową oraz gotowość kandydatów do stworzenia trwałej i bezpiecznej więzi z dzieckiem. Przepisy nie narzucają dolnej ani górnej granicy wieku, lecz ośrodki zwykle preferują osoby w wieku od 25 do 40 lat – choć nie stanowi to sztywnej zasady. Szczególne znaczenie ma umiejętność wychowania dziecka i odpowiednie dopasowanie wieku rodzica do wieku dziecka.

Adopcja jest możliwa nie tylko dla małżeństw – osoby samotne również mogą się o nią starać. W praktyce jednak ośrodki częściej skłaniają się ku małżeństwom z wieloletnim, udokumentowanym związkiem, aby zapewnić dziecku stabilizację emocjonalną i społeczną. O adopcję nie mogą ubiegać się osoby pozbawione władzy rodzicielskiej, uzależnione od alkoholu lub narkotyków, z poważnymi problemami psychicznymi czy osoby skazane prawomocnym wyrokiem za przestępstwa przeciwko rodzinie. Sprawdzana jest również sytuacja materialna i warunki mieszkaniowe, jednak własnościowe mieszkanie czy wysokie zarobki nie są wymagane – ważne jest zapewnienie dziecku odpowiednich warunków do rozwoju.

Jednym z istotnych etapów prowadzących do adopcji jest udział kandydatów w obowiązkowych szkoleniach i badaniach, które mają pomóc w ocenie kompetencji, motywacji i predyspozycji psychicznych. Przyszli rodzice muszą przejść testy psychologiczne, wywiady środowiskowe, wizyty domowe oraz spotkania z pedagogami. Analizowane są także ich doświadczenia rodzinne, historia życia i gotowość do przyjęcia dziecka o określonych potrzebach (np. dzieci starszych czy z rodzeństwa).

Aby przejrzyście przedstawić najważniejsze wymagania dotyczące adopcji, poniżej zamieszczono tabelę z podziałem na kategorie i kryteria:

Tabela podsumowuje najistotniejsze informacje i pokazuje, że decyzja o adopcji opiera się na starannie weryfikowanych, wieloetapowych kryteriach. Wszelkie procedury koncentrują się przede wszystkim na ocenie gotowości do przyjęcia dziecka, a nie wyłącznie na sytuacji materialnej czy statusie cywilnym kandydatów.

Czy adoptowane dzieci „odnajdują się” gorzej niż dzieci wychowane przez biologicznych rodziców?

Nie ma żadnych naukowych dowodów na to, że adoptowane dzieci „odnajdują się” gorzej niż dzieci wychowywane przez swoich biologicznych rodziców. Wyniki badań psychologicznych, zarówno polskich, jak i międzynarodowych, pokazują, że rozwój emocjonalny, społeczny i edukacyjny dzieci adoptowanych przebiega prawidłowo, jeśli tylko trafią do wspierającej, stabilnej rodziny. Tym, co naprawdę wpływa na funkcjonowanie dziecka, nie jest sama adopcja, lecz jakość opieki rodzicielskiej, dostęp do wsparcia oraz indywidualna historia dziecka przed adopcją.

W badaniach longitudinalnych przeprowadzonych m.in. przez zespół prof. Ewy Pisuli z Uniwersytetu Warszawskiego oraz w ramach międzynarodowych projektów (np. British Adoption Study) wykazano podobny poziom poczucia własnej wartości, funkcjonowania w grupie rówieśniczej i wyników szkolnych między dziećmi adoptowanymi i wychowywanymi przez biologicznych rodziców. Różnice, jeśli się pojawiają, dotyczą przede wszystkim dzieci, które doświadczyły poważnych traum, przemocy lub wielokrotnej zmiany opiekunów przed trafieniem do rodziny adopcyjnej.

Podsumowując wyniki głównych polskich i europejskich badań na ten temat, można zestawić kluczowe wskaźniki dotyczące funkcjonowania dzieci adopcyjnych i biologicznych:

Minimalne różnice wynikają głównie z wcześniejszych doświadczeń życiowych dziecka oraz potrzeb wsparcia po adaptacji, a nie samego faktu adopcji. Dostęp do terapii lub opieki psychologicznej w pierwszych latach po adopcji może przyspieszać proces adaptacji dzieci.

Nie potwierdza się stereotyp, jakoby dzieci adoptowane były mniej zdolne do trwałej więzi czy gorszego radzenia sobie w szkole lub w relacjach społecznych. Co więcej, wiele rodzin adopcyjnych sięga po dodatkowe programy wsparcia – badania pokazują, że takie działania są skuteczne i pomagają wyrównywać ewentualne zaległości wynikające z wcześniejszych przeżyć dziecka. W praktyce adopcja sama w sobie nie jest czynnikiem predysponującym do gorszego „odnajdywania się” dziecka – o sukcesie decyduje środowisko rodzinne i dbałość o dobrostan dziecka po adopcji.

W jaki sposób proces adopcji chroni interesy dziecka?

Proces adopcji w Polsce jest ściśle uregulowany i zaprojektowany tak, by w pierwszej kolejności chronić dobro dziecka. Swoje zadania realizują tutaj sądy rodzinne, ośrodki adopcyjne oraz zespoły diagnostyczno-konsultacyjne. Początek procedury to szczegółowa diagnoza sytuacji prawnej i rodzinnej dziecka – nie może ono trafić do adopcji, jeśli nie zostało wcześniej pozbawione władzy rodzicielskiej lub jeśli rodzice biologiczni nie wyrazili pisemnej zgody na adopcję. Przed dopuszczeniem do przysposobienia kandydaci na rodziców są poddawani dokładnej weryfikacji pod kątem psychologicznym, socjalnym, zdrowotnym i materialnym.

Jednym z kluczowych celów procesu jest minimalizowanie ryzyka kolejnych traum dla dziecka. Polskie przepisy nakładają na kandydatów na rodziców adopcyjnych obowiązek odbycia szkolenia dotyczącego rozpoznawania i zaspokajania potrzeb dzieci po utracie rodziców, a także budowania bezpiecznych więzi. Na etapie spotkań z dzieckiem ośrodek adopcyjny ocenia, jak przebiega relacja kandydatów z dzieckiem.

Adopcja formalnie się nie zamyka wraz z decyzją sądu – przez pierwszy rok rodzina objęta jest wsparciem i nadzorem postadopcyjnym. W tym czasie rodzina zachowuje regularny kontakt z pracownikiem ośrodka, który wspomaga proces adaptacji i reaguje w razie pojawienia się problemów. Jeśli pojawią się poważne trudności adaptacyjne, sąd ma możliwość uchylenia decyzji o przysposobieniu.

Transparentność na etapie kwalifikowania kandydatów ma zabezpieczać przed przypadkami nieodpowiednich zgłoszeń. Kandydaci muszą okazać dokumenty dotyczące niekaralności, dobrej kondycji finansowej, stabilności relacji oraz aktualne zaświadczenia lekarskie. Testy oraz obserwacje psychologiczne pozwalają sprawdzić dojrzałość emocjonalną i motywy kandydatów.

Aby pokazać zakres zastosowanych zabezpieczeń, poniżej znajduje się tabela podstawowych etapów i wymagań służących ochronie interesu dziecka w trakcie procesu adopcyjnego w Polsce:

Taka wieloetapowa, starannie zaplanowana struktura procesu adopcyjnego ogranicza ryzyko błędnych decyzji i gwarantuje, że każda decyzja służy przede wszystkim dobru dziecka, a nie wygodzie dorosłych. Dzięki temu polskie rozwiązania adopcyjne są uznawane za jedne z najbezpieczniejszych pod względem praw dziecka w całej Europie Środkowo-Wschodniej.

Czy adopcja zawsze oznacza całkowite zerwanie kontaktu z rodziną biologiczną?

Adopcja w Polsce nie zawsze wiąże się z całkowitym zerwaniem kontaktu z rodziną biologiczną dziecka. Choć przez lata utrzymywało się przekonanie o tzw. „adopcji pełnej tajemnicy”, obecne przepisy i praktyka przewidują różne formy kontaktu z rodziną pochodzenia, pod warunkiem że odpowiada to dobru dziecka. Szczególnie adopcje otwarte, mimo że w Polsce wciąż rzadko stosowane, dają możliwość ograniczonych spotkań czy korespondencji między biologicznymi a adopcyjnymi rodzicami.

Ostateczną decyzję dotyczącą kontaktów zawsze podejmuje sąd, biorąc pod uwagę indywidualną sytuację dziecka i jego rodzin. Najczęściej kontakt utrzymywany jest w przypadku adopcji przez osoby spokrewnione lub bliskie, ale także wtedy, gdy więzi z rodziną biologiczną są ważne dla tożsamości dziecka. Adopcja pozostawia również otwartą drogę do poznania przez dziecko swoich korzeni po osiągnięciu pełnoletności – osoba po ukończeniu 18 lat ma prawo wglądu do dokumentów adopcyjnych, gdzie znajdują się także dane rodziny biologicznej.

W polskich realiach, praktyka utrzymywania kontaktów z rodziną biologiczną wygląda następująco:

• w pełnej adopcji kontakty są zazwyczaj zawieszone, lecz nie są one formalnie wykluczone, jeśli sąd uzna je za potrzebne,
• w tzw. adopcji ze wskazaniem możliwe jest ustalenie konkretnych zasad kontaktu już na etapie orzekania,
• w adopcji wewnątrzrodzinnej (np. przez babcię, ciocię) sąd często pozostawia możliwości utrzymania szerszych kontaktów, zwłaszcza z innymi członkami rodziny biologicznej.

Kluczowe jest tu zawsze dobro dziecka – jeśli kontakt z rodziną biologiczną wiązałby się z ryzykiem destabilizacji lub zagrożenia, sąd na to nie pozwoli. Nie funkcjonuje natomiast żaden przepis, który nakazywałby bezwzględne zerwanie więzi rodzinnych – każda sprawa rozpatrywana jest osobno. Przekonanie o „całkowitym odcięciu” jest więc mitem, który nie znajduje potwierdzenia w obowiązujących przepisach i praktyce.

Jak wygląda adopcja dziecka starszego – fakty i mity?

Proces adopcji dziecka starszego w Polsce przebiega podobnie jak adopcja młodszych dzieci, jednak towarzyszy mu szereg utrwalonych mitów. Jednym z najczęściej spotykanych jest przekonanie, że starsze dzieci są adoptowane niezwykle rzadko. Tymczasem dane Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej za lata 2021–2023 pokazują, że niemal połowa adopcji dotyczy dzieci w wieku powyżej trzeciego roku życia, a około 15% – dzieci powyżej siódmego roku życia. Popularny mit głosi też, że starsze dzieci nie nawiązują więzi z rodzicami adopcyjnymi. Badania prowadzone przez Polskie Towarzystwo Psychologiczne wykazują, że przy odpowiednim wsparciu oraz adaptacji rodziny, dzieci adoptowane w wieku szkolnym potrafią budować trwałe, satysfakcjonujące relacje rodzinne.

Wielu kandydatów na rodziców obawia się, że starsze dzieci mają „nieodwracalną traumę” lub poważne trudności wychowawcze. Faktycznie, dzieci starsze częściej mają za sobą trudne doświadczenia, ale systemy pieczy zastępczej i ośrodki adopcyjne przeprowadzają szczegółową diagnozę dziecka oraz oferują wsparcie psychologiczne zarówno dziecku, jak i rodzinie adopcyjnej. Elementem obowiązkowym każdej adopcji, niezależnie od wieku dziecka, są spotkania przygotowawcze oraz okresy zapoznawcze, podczas których rodzina zdobywa wiedzę o specyfice rozwoju i potrzebach dziecka.

Najczęściej powtarzające się przekonania na temat adopcji dzieci starszych warto uporządkować i skonfrontować z faktami:

• Mitem jest, że adopcja starszego dziecka wymaga od rodziców specjalnych kwalifikacji czy wykształcenia psychologicznego – liczy się przede wszystkim gotowość do współpracy z profesjonalistami i systematyczna praca.
• Często powtarza się, że starsze dzieci są „niezainteresowane rodziną” – w rzeczywistości większość z nich świadomie i aktywnie uczestniczy w budowaniu nowych więzi, choć proces ten wymaga nieco więcej czasu niż w przypadku młodszych dzieci.
• Pojawia się opinia, że liczba adopcji dzieci powyżej 8 roku życia jest znikoma – dane z wojewódzkich ośrodków adopcyjnych pokazują, że w 2022 roku w 6 województwach ponad 10% wszystkich adopcji stanowiły te ze starszymi dziećmi.

Te konkretne liczby i wnioski potwierdzają, że adopcja dzieci starszych to codzienność w polskim systemie opieki i nie jest zarezerwowana wyłącznie dla wąskiej grupy osób z wyjątkowym doświadczeniem. Dobrze przygotowane rodziny oraz profesjonalne wsparcie znacznie zwiększają szanse na udaną adopcję, także dziecka nastoletniego. Nie istnieje żaden odgórny limit wieku dziecka uniemożliwiający proces adopcyjny – decyzje podejmuje się każdorazowo indywidualnie, a kluczowa jest gotowość i otwartość rodziny adopcyjnej.