Czy można adoptować dorosłą osobę? Kiedy to jest możliwe?

Adoptować można nie tylko dziecko – prawo dopuszcza także adopcję osoby dorosłej. Jest to jednak możliwe tylko w określonych sytuacjach, na przykład gdy między dorosłym a osobą adoptującą istnieje silna więź rodzinna lub wychowawcza. Sąd bierze pod uwagę, czy adopcja odpowiada interesowi obu stron i nie stoi w sprzeczności z obowiązującym prawem.

Czy można adoptować osobę dorosłą w Polsce?

W polskim prawie możliwa jest adopcja osoby dorosłej. Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nie ograniczają instytucji przysposobienia wyłącznie do małoletnich, choć adopcje dorosłych zdarzają się rzadko i podlegają określonym warunkom. Istotna jest przesłanka — przysposobienie osoby pełnoletniej może mieć miejsce tylko wtedy, gdy pomiędzy stronami wytworzyła się wcześniej relacja rodzinna, która odpowiada stosunkowi naturalnemu między rodzicem a dzieckiem. Bez takiej trwałej więzi adopcja nie jest możliwa.

Sąd rozpatrujący wniosek o adopcję dorosłego zawsze indywidualnie ocenia, czy zachodzą ku temu uzasadnione powody. Najczęściej decyzje te zapadają w sytuacjach, gdy dana osoba była wychowywana przez przyszłego przysposabiającego przez wiele lat, ale nie doszło do formalnej adopcji za życia wnioskodawcy jako małoletniego. W praktyce postępowania adopcyjne dorosłych mają zapewnić prawne uznanie rzeczywistych więzi rodzinnych, a nie kreować ich od podstaw.

Adopcja osoby dorosłej nie jest więc procedurą powszechną ani sposobem na obejście przepisów dziedziczenia czy innych norm prawnych. Decyzja sądu opiera się na konkretnych dowodach wskazujących na istnienie faktycznego, trwałego i emocjonalnego związku, który istniał wcześniej między stronami postępowania. W polskiej rzeczywistości sądowej przypadki te pojawiają się sporadycznie, a każdorazowo analizowane są szczegółowo zgodnie z surowymi wymaganiami ustawowymi.

Jakie są warunki adopcji osoby dorosłej?

Warunkiem przyjęcia wniosku o adopcję osoby dorosłej jest istnienie uzasadnionych powodów, które przemawiają za takim rozwiązaniem. Sąd rozpatruje, czy między wnioskodawcą a osobą dorosłą istnieje trwała, faktyczna więź o charakterze rodzinnym. Nie wystarczy jedynie chęć nawiązania relacji formalnej – wymagane jest udowodnienie wieloletnich, realnych relacji, na przykład wychowywania lub wspólnego życia.

Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego wskazują również, że adopcja dorosłego jest niedopuszczalna, jeśli miałaby służyć obejściu prawa, a szczególnie przepisów spadkowych. Sąd ocenia, czy adopcja nie stoi w sprzeczności z zasadami współżycia społecznego. Dodatkowo, wymaga się, aby różnica wieku była typowa dla relacji rodzic–dziecko, choć nie określono jej minimalnej wartości wprost w przepisach. Przykładowo, decyzje sądów potwierdzają, że wykluczone są adopcje osób równolatków lub o niewielkiej różnicy wieku.

W przypadku adopcji osoby dorosłej wymagane jest pisemne, dobrowolne oświadczenie zarówno osoby przysposabiającej, jak i przysposabianej, złożone przed sądem. Nie są potrzebne zaświadczenia o sytuacji materialnej, jednak sąd często bada motywacje i faktyczne relacje między stronami. Przeszkodą do adopcji może być także ubezwłasnowolnienie którejkolwiek ze stron, a także brak zgody współmałżonka osoby, która chce przysposobić dorosłego – zgoda ta jest co do zasady obowiązkowa.

W adopcji dorosłego nie przewiduje się pośrednictwa ośrodków adopcyjnych ani opinii psychologicznych, lecz sąd może żądać dowodów potwierdzających faktyczne relacje rodzinne – np. w formie fotografii, korespondencji lub zeznań świadków. W każdej sprawie sąd kieruje się przede wszystkim dobrem obu stron oraz ochroną instytucji adopcji przed nadużyciami.

Kiedy adopcja dorosłej osoby jest możliwa i legalna?

Adopcja osoby dorosłej w Polsce jest możliwa i legalna, jednak dozwolona tylko pod ściśle określonymi warunkami. Podstawę prawną stanowi Kodeks rodzinny i opiekuńczy (art. 114 i kolejne), który zakłada, że adopcja dorosłego może nastąpić wyłącznie w sytuacjach wyjątkowych – przede wszystkim, gdy pomiędzy stronami nawiązała się autentyczna więź rodzinna i adopcja nie ma na celu obejścia prawa.

Sąd rodzinny najczęściej przychyla się do adopcji osoby pełnoletniej, jeśli trwała, oparta na zaufaniu i przywiązaniu relacja istniała już wcześniej – na przykład dorosły był przez wiele lat wychowywany przez przyszłego adoptującego, jednak przysposobienie nie zostało wcześniej przeprowadzone. W trakcie postępowania sąd musi mieć pewność, że decyzja o adopcji nie wynika z chęci uzyskania korzyści finansowych (np. prawa do dziedziczenia), legalizacji pobytu cudzoziemca lub ominięcia obowiązujących przepisów.

Przepisy wyodrębniają dwa typy adopcji osoby dorosłej: pełną i niepełną. Adopcja pełna sprawia, że między adoptującym a adoptowanym powstają takie same prawa i obowiązki, jak między rodzicem biologicznym a dzieckiem – nie można jednak w ten sposób adoptować rodzeństwa ani osób krewnych w linii prostej. Przysposobienie niepełne nie pociąga za sobą wszystkich konsekwencji rodzinnych i majątkowych, ale zawsze wymaga istnienia autentycznej więzi rodzinnej.

Sąd rozpatrując wniosek, szczegółowo analizuje charakter relacji, okoliczności sprawy oraz cele obu stron. Szczególne znaczenie mają tutaj takie aspekty jak długość i specyfika więzi, autentyczne motywacje dotyczące adopcji, brak konfliktu z obowiązującymi przepisami, jak również pełna zdolność do czynności prawnych zarówno dorosłego adoptowanego, jak i osoby przysposabiającej. Zawarcie adopcji staje się możliwe jedynie wtedy, gdy każdy z tych warunków zostanie odpowiednio spełniony.

Jak przebiega proces adopcji dorosłego?

Proces adopcji osoby dorosłej w Polsce przebiega przed sądem rejonowym, właściwym według miejsca zamieszkania osoby przysposabiającej. Wniosek o adopcję składa się w formie pisemnej i musi on zawierać uzasadnienie oraz dane obu stron – w tym dokumenty potwierdzające tożsamość, odpis aktu urodzenia osoby dorosłej, jak również oświadczenie osoby przyjmowanej o wyrażeniu zgody na adopcję. Opłata sądowa za rozpatrzenie wniosku to 100 zł (stan na 2024 rok).

Sąd rozpoznaje sprawę na rozprawie niejawnej, najczęściej bez udziału świadków. Obie strony powinny wyrazić zgodę, także w obecności sądu. Brane są pod uwagę relacje łączące strony, ich motywacje oraz ewentualne dobro rodziny. Przesłuchanie, choć nie jest obligatoryjne, może być zarządzone w celu potwierdzenia autentyczności relacji.

Po zakończeniu postępowania, sąd wydaje postanowienie o przysposobieniu. Staje się ono prawomocne po 7 dniach, jeśli żadna ze stron nie wniesie zażalenia. Od tego momentu powstają skutki prawne adopcji, w tym nowy akt urodzenia wydawany przez urząd stanu cywilnego. Przysposobienie dorosłego nie tworzy więzi prawnych z innymi członkami rodziny przysposabiającego.

Jakie skutki prawne niesie adopcja dorosłego?

Adopcja osoby dorosłej prowadzi do powstania takich samych stosunków prawnych jak w przypadku adopcji dziecka, z pewnymi wyjątkami wynikającymi z wieku adoptowanego. Najważniejszym skutkiem jest ustanowienie pokrewieństwa pomiędzy adoptującym a adoptowanym, co skutkuje prawem do dziedziczenia z ustawy – adoptowany staje się spadkobiercą na równi z biologicznymi dziećmi oraz uzyskuje prawo do zachowku. Adopcja osoby dorosłej powoduje także powstanie powinowactwa, co wiąże się z określonymi obowiązkami alimentacyjnymi.

Nazwisko osoby dorosłej najczęściej ulega zmianie tak, by odpowiadać nazwisku adoptującego – to jeden z rzadkich przypadków, gdy dorosły może zmienić nazwisko na podstawie orzeczenia sądu rodzinnego, bez konieczności udziału organów administracyjnych. Akty stanu cywilnego są aktualizowane odpowiednio, a w dokumentacji znajduje się adnotacja o przysposobieniu.

Pojawiają się także inne skutki prawne, wynikające bezpośrednio z Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Odwołanie adopcji dorosłego nie jest jednak łatwe – sąd może ją rozwiązać wyłącznie w szczególnie nagłych przypadkach, na przykład gdy dochodzi do rażącego naruszenia obowiązków rodzinnych przez jedną ze stron. Adopcja dorosłego nie tworzy pokrewieństwa pomiędzy nowym rodzeństwem adoptowanego a rodziną osoby, która dokonała adopcji – to jedna z różnic w stosunku do przysposobienia małoletnich.

Konsekwencją adopcji dorosłego mogą być ograniczenia dotyczące zawierania małżeństwa, ponieważ przysposobiony i przysposabiający podlegają takim samym zakazom małżeńskim jak rodzic i dziecko. Oznacza to, że na przykład adoptowany przez kobietę dorosły nie będzie mógł zawrzeć małżeństwa z jej biologiczną córką, nawet jeśli nie łączy ich więź biologiczna.

Dlaczego ludzie decydują się na adopcję dorosłej osoby?

Głównym powodem adopcji dorosłej osoby w Polsce jest chęć sformalizowania już istniejącej, bliskiej relacji rodzinnej, na przykład między przybranymi rodzicami a wychowankiem, którym opiekowali się od lat, lecz który nie został wcześniej formalnie adoptowany. Bardzo często decyzja ta wynika z praktycznych względów – osoby bez biologicznych dzieci adoptują dorosłych, aby przekazywać im spadek na korzystniejszych warunkach, unikać podatku od darowizn czy zapewnić prawo do dziedziczenia w pierwszej kolejności na podstawie przepisów ustawowych.

Adopcja dorosłego pojawia się także w kontekście długoletnich więzi rodzinnych czy partnerskich, gdzie brak formalnych więzów utrudnia między innymi załatwianie spraw urzędowych, wizyty w szpitalu lub przekazywanie majątku. Praktyka pokazuje, że na ten krok decydują się również osoby samotnie wychowujące dzieci partnera lub partnerki, jeśli nie zostały one wcześniej adoptowane, a osiągnęły już pełnoletność. Często motywacją jest symboliczne umocnienie więzi, zwłaszcza w rodzinach patchworkowych lub u osób wychowywanych od dawna w rodzinach zastępczych.

Wśród mniej oczywistych motywów adopcji dorosłych, które uwidaczniają się w praktyce sądowej, można wskazać chęć zachowania nazwiska rodu, umożliwienie adopcji osoby z zagranicy, aby uprościć legalizację pobytu, czy też połączenie rodziny po okresie emigracji. Istnieje też potrzeba formalnego określenia opiekuna osoby zależnej, tak by mógł podejmować istotne decyzje medyczne lub prawne w wyjątkowych sytuacjach. Do rzadziej spotykanych przyczyn można zaliczyć wolę zapewnienia bezpieczeństwa osobie dorosłej niepełnosprawnej, która nie jest biologicznym członkiem rodziny.

Poniżej znajduje się zestawienie najczęstszych przyczyn adopcji dorosłych w Polsce, przygotowane na podstawie analizy orzecznictwa oraz danych z kancelarii prawnych:

Z tej tabeli jasno wynika, że najczęściej o adopcji dorosłej osoby decydują względy praktyczne i prawne – zarówno rodzinne, jak i majątkowe. Adopcja dorosłego daje możliwość uporządkowania istotnych kwestii życia rodzinnego i prawnego, a przy tym niejednokrotnie stanowi wyraz silnych więzi emocjonalnych.