Czy dziecko może odmówić adopcji? Kiedy i w jakim wieku?
Dziecko powyżej 13 roku życia ma prawo wyrazić sprzeciw wobec adopcji i sąd musi się z nim liczyć. Młodsze dzieci również są wysłuchiwane, jeśli pozwala na to ich rozwój, jednak ich zdanie nie jest wiążące dla sądu. To oznacza, że nastoletnie dziecko może skutecznie zablokować adopcję, podczas gdy młodsze – nie zawsze.
Czy dziecko może odmówić adopcji w Polsce?
Dziecko w Polsce może odmówić adopcji. Sąd, prowadząc postępowanie adopcyjne, jest zobowiązany do wysłuchania dziecka, o ile jego rozwój intelektualny, stan zdrowia oraz stopień dojrzałości na to pozwalają. Niezależnie od tego, zgodnie z art. 118(1) Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego, na przysposobienie dziecka, które ukończyło 13 lat, wymagana jest jego wyraźna i formalna zgoda. Brak zgody dziecka mającego skończone 13 lat skutkuje automatycznym oddaleniem wniosku o adopcję.
Odmowa adopcji przez dziecko jest zatem prawnie skuteczna wyłącznie w przypadku dzieci powyżej 13 roku życia. W przypadku młodszych dzieci, ich zdanie jest brane pod uwagę, ale nie jest wiążące. Sąd powinien kierować się dobrem dziecka i dokładnie oceniać, czy potencjalni rodzice adopcyjni rzeczywiście będą odpowiedni, zwłaszcza jeśli dziecko wyraźnie sprzeciwia się adopcji.
W praktyce sąd rejestruje wypowiedź dziecka i analizuje motywy odmowy. Jeśli starsze dziecko (powyżej 13 lat) odmawia pisemnie zgody na adopcję, postępowanie nie może zakończyć się przysposobieniem, niezależnie od opinii innych stron oraz bez względu na uzasadnienie wniosku. W przypadku dzieci młodszych sąd uwzględnia opinię dziecka w kontekście wszystkich okoliczności sprawy i ocenia jej znaczenie dla dobra dziecka.
Szczególną uwagę przykłada się również do sytuacji, kiedy dziecko nie jest w pełni zdolne do samodzielnego wyrażenia opinii (na przykład z powodu niepełnosprawności intelektualnej). W takich przypadkach sąd może odstąpić od wysłuchania, ale musi szczegółowo uzasadnić tę decyzję w uzasadnieniu postanowienia.
Od jakiego wieku dziecko ma wpływ na decyzję o adopcji?
Dziecko w Polsce uzyskuje formalny wpływ na decyzję o adopcji po ukończeniu 13. roku życia. Od tego momentu wymagana jest jego pisemna zgoda na przysposobienie, zgodnie z art. 118 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgoda powinna zostać wyrażona osobiście przed sądem – sam podpis nie wystarcza, ponieważ sąd musi sprawdzić, czy decyzja jest świadoma i dobrowolna.
Młodsze dzieci również mają możliwość wyrażenia swojej opinii, lecz nie jest ona prawnie wiążąca. Sąd powinien wysłuchać dziecka, które ukończyło 7 lat, jeśli pozwala na to stopień jego rozwoju, stan zdrowia i poziom dojrzałości. Dopiero od 13. roku życia rozstrzyga wola dziecka, natomiast dzieci młodsze mają prawo do wysłuchania – taki głos traktowany jest jako ważny, ale dodatkowy element postępowania.
Zestawienie przedstawiające wpływ wieku dziecka na decyzję o adopcji obrazuje poniższa tabela:
| Wiek dziecka | Możliwość wyrażenia opinii | Wpływ opinii/zgody na decyzję sądu |
|---|---|---|
| do 6 lat | brak wymogu | zdanie dziecka nie jest badane |
| 7-12 lat | sąd powinien wysłuchać dziecko w miarę możliwości | opinia nie jest wiążąca |
| 13 lat i więcej | zgoda dziecka konieczna przed sądem | brak zgody uniemożliwia adopcję |
Jak pokazuje powyższa tabela, moment ukończenia 13 lat staje się przełomowy dla udziału dziecka w decyzji o przysposobieniu. Przed osiągnięciem tego wieku dziecko może przedstawić swoją opinię, lecz nie ma ona charakteru rozstrzygającego.
Jak wygląda procedura uzyskania zgody dziecka na adopcję?
Procedura uzyskania zgody dziecka na adopcję reguluje Kodeks rodzinny i opiekuńczy. Zgoda dziecka staje się wymagana najwcześniej z chwilą, gdy ukończyło 13 lat. Od tego momentu bez jej wyrażenia adopcja nie może się odbyć – sąd rodzinny nie wyda prawomocnego postanowienia, jeśli dziecko nie wypowie się osobiście lub w wyjątkowych przypadkach pisemnie.
Wyrażenie zgody przez dziecko następuje zawsze w obecności sądu opiekuńczego. Sąd wysłuchuje dziecka, sprawdza, czy zgoda jest świadoma i swobodna oraz czy dziecko rozumie skutki adopcji. Jeżeli dziecko nie jest w stanie wypowiedzieć się przed sądem z powodu ważnych przeszkód, zgoda może być złożona w inny sposób, np. pisemnie, jednak taki przypadek musi być szczegółowo uzasadniony.
W praktyce wyrażenie zgody na adopcję jest osobistą czynnością prawną dziecka, nie można go w tym wyręczyć. Sąd zadaje pytania, upewnia się, czy dziecko nie jest pod presją i czy zdaje sobie sprawę z konsekwencji, takich jak zmiana nazwiska, więzi rodzinnych oraz innych praw i obowiązków wynikających z adopcji. Zgoda wyrażona pod naciskiem, w sposób nieświadomy lub przez osobę młodszą niż 13 lat nie jest skuteczna.
Gdy sąd przyjmuje zgodę, sporządza protokół i dopiero wtedy może kontynuować postępowanie o przysposobienie. Cała procedura zapewnia ochronę praw dziecka i gwarantuje, że jego wola jest rzeczywiście zrealizowana, a nie pominięta czy zmanipulowana.
Co zrobić, jeśli dziecko nie chce być adoptowane?
W sytuacji, gdy dziecko nie wyraża zgody na adopcję, sąd rodzinny zobowiązany jest tę decyzję uszanować, jeśli dziecko posiada odpowiedni dojrzałości wiek (co najmniej 13 lat, zgodnie z art. 115 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego). Brak zgody dziecka skutkuje obligatoryjnym oddaleniem wniosku adopcyjnego, chyba że udowodnione zostanie, iż sprzeciw nie jest przejawem rzeczywistego poglądu dziecka, a np. wynikiem manipulacji, silnego stresu lub przemijających trudności emocjonalnych. W praktyce jednak sądy bardzo rzadko ingerują w swobodę dziecka wyłącznie na tej podstawie, wymagane są jednoznaczne opinie biegłych psychologów rodzinnych.
W przypadku odmowy dziecka kluczowe staje się przeprowadzenie rozmowy wyjaśniającej motywacje sprzeciwu. Sąd często kieruje dziecko i potencjalnych rodziców na konsultacje psychologiczne. Możliwe działania osoby sprawującej pieczę nad dzieckiem, ośrodka adopcyjnego lub sądu obejmują m.in.:
- Rozmowy z psychologiem dziecięcym, aby poznać prawdziwe przyczyny niechęci do adopcji
- Uczestniczenie dziecka w spotkaniach z przyszłymi rodzicami (tzw. wizyty adaptacyjne)
- Uzyskanie opinii biegłego sądowego specjalizującego się w psychologii dziecięcej
- Organizowanie mediacji rodzinnych, jeśli konflikt wynika z relacji pomiędzy dzieckiem a kandydatami na rodziców
Celem tych działań jest dokładne ustalenie, czy sprzeciw dziecka jest jednoznaczny oraz świadomy. Jednak jeśli dziecko trwa przy swoim stanowisku nawet po tych krokach, sąd nie może wyrazić zgody na adopcję z pominięciem jego woli. Z praktycznych danych wynika, że wycofanie zgody dzieci powyżej 13 roku życia jest ostateczne w ponad 80% przypadków postępowań, w których zastosowano powyższe procedury.
Dlaczego opinia dziecka jest brana pod uwagę w postępowaniu adopcyjnym?
Opinia dziecka jest brana pod uwagę w postępowaniu adopcyjnym, ponieważ uwzględnienie jej stanowi realizację podstawowych zasad Konwencji o prawach dziecka. Zgodnie z art. 12 tej konwencji, dziecko, które jest zdolne do wyrażania własnych poglądów, ma prawo swobodnie wyrażać swoją opinię we wszystkich sprawach, które go dotyczą, a opinia ta powinna być odpowiednio uwzględniona. Polska przeniosła ten standard do krajowych przepisów – w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym istnieje wyraźny obowiązek wysłuchania dziecka w sprawach adopcji, jeśli pozwala na to jego rozwój umysłowy, stan zdrowia czy stopień dojrzałości.
Branie pod uwagę zdania dziecka jest istotne zarówno z psychologicznego, jak i prawnego punktu widzenia. Dziecko, które uczestniczy w podejmowaniu decyzji dotyczących swojej sytuacji życiowej, łatwiej odnajduje się w nowej rzeczywistości i rzadziej doświadcza negatywnych skutków emocjonalnych po adopcji. Sądy zwracają szczególną uwagę na autentyczność wyrażanych przez dziecko opinii. Analizuje się między innymi samodzielność, poziom dojrzałości dziecka, wpływ otoczenia oraz spójność wypowiedzi z obserwowanymi zachowaniami. Gdy pojawia się wyraźny sygnał niechęci wobec adopcji lub przyszłych rodziców adopcyjnych, sąd zobowiązany jest do wnikliwego rozważenia takich sygnałów.
W praktyce opinia dziecka może mieć wpływ na decyzję sądu o pozwoleniu lub odmowie przysposobienia. Nie jest to jednak czynnik absolutnie decydujący. W szczególnych przypadkach sąd może postąpić wbrew oczekiwaniom dziecka, jeśli wynika to z jego dobra lub istotnych okoliczności. Jednak im starsze i dojrzalsze dziecko, tym większego znaczenia nabiera jego stanowisko i sąd coraz rzadziej go pomija. Wysłuchanie nieletniego często odbywa się w specjalnie przystosowanym pomieszczeniu, tzw. przyjaznym pokoju przesłuchań, a udział biegłego psychologa pozwala ocenić, czy opinia dziecka jest niezależna i świadoma.
Taki proces zapewnia ochronę interesu dziecka i zabezpiecza je przed podejmowaniem decyzji wyłącznie przez dorosłych. Szczególne znaczenie ma to w przypadku dzieci starszych, które wprost wyrażają swoje oczekiwania i emocje związane z planowaną adopcją. Sądy rodzinne wielokrotnie podkreślają, że rzeczywiste wysłuchanie dziecka oraz potraktowanie jego opinii jako jednej z kluczowych kwestii jest obecnie standardem w postępowaniach adopcyjnych w Polsce.
