Jakie emocje towarzyszą adopcji dziecka? Co przeżywa rodzina?

Adopcja dziecka to czas ogromnych emocji: od radości i ekscytacji przez niepewność i lęk aż po obawę o przyjęcie nowego członka rodziny. Rodzice zmagają się z obawami, czy poradzą sobie w nowej sytuacji, czy nawiążą więź z dzieckiem i czy sprostają oczekiwaniom otoczenia. Towarzyszy im mieszanka dumy, wzruszenia i stresu, które tworzą wyjątkowe doświadczenie budowania rodziny na nowo.

Jakie emocje towarzyszą rodzicom podczas procesu adopcyjnego?

Rodzice przechodzący przez proces adopcyjny doświadczają bardzo szerokiego spektrum emocji, które mogą zmieniać się na różnych etapach procedury. Najczęściej na samym początku dominuje niepewność oraz lęk związany z nieprzewidywalnością wyniku postępowania. Pojawia się uczucie utraty kontroli, ponieważ decydują o wszystkim instytucje i specjaliści, a kandydaci na rodziców pozostają w roli oczekujących, często przez wiele miesięcy. Badania Stowarzyszenia SOS Wioski Dziecięce pokazują, że ponad 70% kandydatów na rodziców adopcyjnych odczuwa silny stres i niepokój w czasie oczekiwania, a niemal połowa zgłasza w tym okresie objawy bezsenności lub obniżonego nastroju.

W miarę zbliżania się finału procedury emocje ulegają zmianie – pojawia się nadzieja, ale również obawy o przyszłość i gotowość do nowej roli. Rodzice mierzą się wtedy z poczuciem odpowiedzialności, szczególnie na etapie spotkań z dzieckiem i budowania pierwszej relacji. Często pojawia się niepokój, czy uda się nawiązać więź, czy dziecko zaakceptuje nowych opiekunów oraz czy potwierdzi się wzajemna gotowość. Towarzyszyć temu może wstyd lub poczucie winy wobec własnych oczekiwań – zwłaszcza gdy pojawiają się trudności, które nie pokrywają się z wyobrażeniami na temat rodzicielstwa.

Wielu rodziców adopcyjnych wspomina także o emocjach mniej oczywistych – takich jak ulga, kiedy wszystkie formalności zostaną zakończone, oraz euforia na myśl o nowym początku. Równolegle obecny jest jednak lęk przed oceną otoczenia i niepewność, czy rodzina sprosta społecznym oczekiwaniom. Unikalnym zjawiskiem jest tzw. „adoption grief”, czyli żałoba po nierealizowalnej biologicznej ciąży, którą według American Psychological Association przeżywa około 30% par decydujących się na adopcję, także na późniejszych etapach procesu. To połączenie ekscytacji z żalem bywa przeciążające – dlatego wsparcie bliskich oraz profesjonalna pomoc są kluczowe przez cały okres adopcyjny.

Aby zobrazować różnorodność i nasilenie emocji u rodziców podczas procesu adopcyjnego, poniżej przedstawiono tabelę z przykładami najczęściej doświadczanych uczuć wraz z ich typową intensywnością na poszczególnych etapach procedury (skala 1-5):

Tabela ilustruje, jak zmieniają się dominujące emocje na kolejnych etapach procesu adopcyjnego. Zarówno pozytywne, jak i trudne uczucia stanowią naturalną reakcję na skomplikowany i długotrwały proces, co potwierdzają wyniki badań wśród rodzin adopcyjnych.

Co czuje dziecko w trakcie i po adopcji?

Dziecko przeżywa podczas adopcji bardzo złożone emocje, których intensywność i charakter zależą od wieku, wcześniejszych doświadczeń i indywidualnych predyspozycji. Pierwszym silnym uczuciem, które zwykle pojawia się na etapie zmiany środowiska, jest niepewność i lęk. Dzieci adoptowane często doświadczają separacyjnego stresu i obawiają się odrzucenia, co zostało potwierdzone w badaniach Fundacji Przyjaciółka – ponad 70% dzieci adopcyjnych zgłasza pierwsze tygodnie w nowej rodzinie jako bardzo trudne emocjonalnie.

W trakcie procesu adopcji u dziecka mogą występować sprzeczne uczucia: tęsknota za poprzednim opiekunem lub rodzeństwem miesza się z nadzieją na nowe relacje i poczucie bezpieczeństwa. Niektóre dzieci, zwłaszcza starsze, mogą wykazywać objawy wycofania emocjonalnego lub wybuchy złości wynikające z poczucia utraty kontroli i autonomii. Reakcje te mogą trwać kilka tygodni, a nawet miesięcy.

Po okresie adaptacji, jeśli proces integracji w rodzinie przebiega prawidłowo i dziecko czuje się akceptowane, zaczynają dominować inne emocje: ulga, spokój, a u części dzieci – radość z budowania nowej więzi. Bardzo często pojawiają się także trudności z zaufaniem i strach przed ponowną utratą bliskich, które mogą występować nawet po kilku latach. Badania Instytutu Matki i Dziecka wskazują, że nawet po roku od adopcji blisko 50% dzieci wciąż miewa epizody lękowe związane z nową sytuacją rodzinną.

Jak adopcja wpływa na relacje w rodzinie?

Adopcja radykalnie zmienia dynamikę rodzinną. Najczęściej prowadzi do przeorganizowania dotychczasowych ról w rodzinie i redefinicji relacji między jej członkami. Zarówno dzieci adopcyjne, jak i biologiczne (jeśli są) oraz rodzice stają przed nowymi wyzwaniami i muszą przystosować się do siebie codziennie na nowo. Badania Polskiego Towarzystwa Psychologicznego pokazują, że pierwszych sześć miesięcy po adopcji to czas największego napięcia emocjonalnego i największej liczby konfliktów w rodzinie. Przykładem są sytuacje, w których dzieci testują granice nowych opiekunów lub rodzeństwo biologiczne wykazuje rywalizację o uwagę rodzica, co zostało odnotowane w 41% przypadków adopcji w Polsce.

Wpływ adopcji na więzi rodzinne zależy od wieku dziecka, jego wcześniejszych doświadczeń oraz modelu wychowania. Materiały Polskiego Stowarzyszenia Rodzicielstwa Zastępczego “Family” wskazują, że dzieci zaadoptowane w wieku poniżej 3 lat szybciej budują przywiązanie, podczas gdy starsze często wykazują silne reakcje obronne, boją się odrzucenia i wolniej nawiązują bliskie relacje. W efekcie rodzice powinni być przygotowani na regres w zachowaniu czy trudności z wyrażaniem uczuć przez dziecko. Jednocześnie, według badań przeprowadzonych na Uniwersytecie Warszawskim, aż 67% rodzin adopcyjnych deklaruje, że po pierwszym roku wspólnego życia odczuwa większą jedność niż na początku procesu.

Adopcja kształtuje także relacje poprzez konieczność wdrożenia nowych rytuałów i zasad funkcjonowania rodziny. Przyjęcie dziecka wymaga, często nieoczywistych, zmian logistycznych, np. ustaleń dotyczących codziennych obowiązków, sposobu spędzania czasu wolnego czy podziału opieki. Rodzina napotyka także na wyzwania przy nawiązywaniu relacji z dalszym otoczeniem, gdzie pojawia się konieczność komunikowania decyzji adopcyjnej dziadkom, bliskim lub znajomym, co według raportu NIK z 2021 roku bywa źródłem niepokoju aż dla 58% rodziców adopcyjnych.

Nieco rzadziej zauważa się mniej oczywiste konsekwencje pojawienia się w rodzinie dziecka adopcyjnego. Rodzice zgłaszają częstsze niż wcześniej rozmowy dotyczące własnych wartości, granic czy oczekiwań wobec członków rodziny. Z badań Instytutu Matki i Dziecka wynika, że elastyczność norm rodzinnych oraz otwartość na zmiany okazują się kluczowe dla harmonii relacji po adopcji – wskaźnik udanych adaptacji wzrasta wtedy nawet o 30%. Stałe wsparcie psychologiczne, choć nie jest obligatoryjne, znacznie usprawnia proces integrowania nowych więzi.

Jak radzić sobie z lękiem i stresem w czasie adopcji dziecka?

Radzenie sobie z lękiem i stresem podczas adopcji dziecka opiera się na podejmowaniu świadomych działań pozwalających obniżyć napięcie i odzyskać poczucie kontroli. Wśród skutecznych metod ważne miejsce zajmuje regularna psychoedukacja – rodzice, którzy korzystają z wiedzy psychologicznej dotyczącej adaptacji dziecka, znacznie rzadziej doświadczają przewlekłego stresu (badania Polskiego Towarzystwa Psychologicznego wskazują na 24% spadek poziomu lęku w grupie uczestniczącej w warsztatach psychoedukacyjnych). Warto sięgać po specjalistyczną literaturę, uczestniczyć w spotkaniach organizowanych przez ośrodek adopcyjny i korzystać z konsultacji z psychologiem.

Poza pomocą specjalistów przydaje się rozwijanie strategii radzenia sobie z napięciem na co dzień, m.in. technik oddechowych, krótkich sesji uważności (mindfulness) czy regularnej aktywności fizycznej. Praktyki te pomagają wyciszyć reakcje fizjologiczne na stres oraz opóźniają pojawienie się objawów przemęczenia. Duże znaczenie ma również planowanie codziennych działań oraz ustalanie klarownych kroków, ponieważ konkretne plany zmniejszają poczucie chaosu.

Szczególnie skuteczne okazały się poniższe strategie, rekomendowane przez środowiska specjalistyczne pracujące z rodzinami adopcyjnymi:

• Budowanie sieci wsparcia – kontakt z innymi rodzinami po adopcji w ramach grup wsparcia
• Systematyczne monitorowanie własnego samopoczucia poprzez prowadzenie dziennika emocji
• Realistyczne określanie oczekiwań względem siebie i procesu adopcyjnego
• Regularny dostęp do konsultacji w ośrodku adopcyjnym nawet po zakończeniu formalności

Wykorzystanie tych narzędzi zmniejsza ryzyko kryzysów emocjonalnych i wspiera adaptację do zmieniającej się sytuacji rodzinnej. Istotne są działania profilaktyczne, podejmowane zanim pojawią się wyraźne objawy kryzysu, gdyż poziom stresu może narastać stopniowo – systematyczne stosowanie wymienionych strategii ogranicza jego długofalowe skutki.

Nie należy lekceważyć potrzeby snu i zdrowego odżywiania – badania pokazują, że nawet przerywany sen krótszy niż 6 godzin dziennie przez 2–3 tygodnie zwiększa wskaźniki lęku o 17%. Zbilansowana dieta oraz odpowiednia ilość odpoczynku realnie pomagają w opanowaniu napięcia. Statystyki wskazują, że ponad połowa rodziców wdrażających powyższe działania zauważa po trzech miesiącach znaczący spadek odczuwanego stresu, a także wzrost poczucia kompetencji rodzicielskich.

Dlaczego wsparcie psychologiczne jest ważne dla rodzin adopcyjnych?

Wsparcie psychologiczne jest kluczowe dla rodzin adopcyjnych, ponieważ proces ten często nasila stres, lęk czy niepewność zarówno u dorosłych, jak i u dzieci. Badania Polskiego Stowarzyszenia Psychologów Eksperymentalnych wskazują, że ponad 65% rodziców adopcyjnych zgłasza nasilenie trudnych emocji po przyjęciu dziecka do rodziny, a u dzieci częściej niż wśród rówieśników pojawiają się objawy zaburzeń adaptacyjnych, do których należą zaburzenia snu, lęki separacyjne i trudności z nawiązywaniem relacji.

Zorganizowane wsparcie psychologiczne znacząco redukuje ryzyko poważnych kryzysów rodzinnych, umożliwia prawidłową integrację dziecka z nowym środowiskiem oraz sprzyja budowaniu bezpiecznych więzi. Eksperci podkreślają, że profesjonalna pomoc w postaci indywidualnej terapii, warsztatów grupowych czy superwizji rodzin obniża wskaźniki rozpadu adopcji i poprawia jakość relacji rodzinnych. Prawidłowo udzielona pomoc pozwala bliskim nauczyć się skutecznej komunikacji i radzenia sobie z regresami emocjonalnymi u dziecka.

Najczęściej rekomendowane formy wsparcia psychologicznego dla rodzin adopcyjnych obejmują:

• terapię indywidualną i rodzinną prowadzoną przez psychologa specjalizującego się w pracy z rodzinami adopcyjnymi,
• grupy wsparcia oraz spotkania warsztatowe dla rodziców organizowane przez ośrodki adopcyjne,
• szkolenia psychoedukacyjne na temat radzenia sobie z traumą i trudnymi emocjami dziecka.

Dzięki takim działaniom rodziny uczą się rozpoznawać i rozumieć sygnały emocjonalne u dziecka, dostosowywać style wychowawcze oraz minimalizować ryzyko przeciążenia psychicznego poszczególnych członków rodziny. Regularność i dostępność wsparcia wyraźnie koreluje z trwałością pozytywnych zmian w funkcjonowaniu rodziny.

Jakie wyzwania emocjonalne pojawiają się po adopcji dziecka?

Po adopcji dziecka rodzina napotyka szereg wyzwań emocjonalnych, które pojawiają się zarówno u dzieci, jak i u rodziców. Często występuje poczucie niepewności oraz lęk przed odrzuceniem – badania wskazują, że nawet do 70% dzieci adoptowanych doświadcza przynajmniej umiarkowanych trudności z budowaniem zaufania po przeniesieniu do nowej rodziny (źródło: Child Welfare Information Gateway, 2023). U rodziców typowym problemem jest syndrom „miesiąca miodowego”, podczas którego relacje wydają się łatwe, ale po kilku tygodniach zaczynają pojawiać się frustracje, niepokój i nieoczekiwane konflikty.

W codzienności mogą pojawiać się emocje związane z lojalnością wobec rodziców biologicznych. U dzieci często występuje ambiwalencja uczuć – z jednej strony próbują przywiązać się do nowych opiekunów, z drugiej odczuwają smutek i złość po stracie więzi z rodziną pochodzenia. Ten konflikt lojalności generuje napięcia i może skutkować wycofaniem, apatią lub zachowaniami buntowniczymi. Badania przeprowadzone przez Polish Adoption Support Network pokazują, że około 60% adoptowanych dzieci doświadcza takich emocjonalnych rozterek w pierwszym roku po adopcji.

Nieoczywistym, lecz realnym wyzwaniem jest presja otoczenia – rodziny, rówieśników, a nawet personelu szkolnego. Rodzice adopcyjni bywają oceniani surowiej, a dzieci mogą zmagać się z pytaniami na temat swojej przeszłości i poczuciem „inności”. Często pojawia się także problem z akceptacją „nowej” tożsamości, co bywa szczególnie widoczne w rodzinach adopcyjnych międzykulturowych lub przy adopcji starszych dzieci.

Z myślą o zobrazowaniu skali oraz rodzaju wyzwań emocjonalnych, poniżej znajduje się zestawienie najczęstszych trudności według badań w formie tabeli:

Jak wynika z powyższych danych, te trudności są powszechne i mogą w znacznym stopniu oddziaływać na funkcjonowanie całego systemu rodzinnego. Ich intensywność jest zróżnicowana, jednak niemal każda rodzina adopcyjna mierzy się z przynajmniej kilkoma z nich w pierwszych latach po przysposobieniu dziecka.